• a posteriori
    [łac., ‘to, co późniejsze’, ‘z następstwa (logicznego)’],
    filoz. zdanie (lub sąd) a posteriori jest to zdanie przyjęte „po fakcie”, „na podstawie faktów”.
  • a priori
    [łac., ‘z góry’, ‘uprzedzając fakty’],
    filoz. wcześniejszy, przed faktem, przed poznaniem faktu.
  • Abbagnano
    [abbanjạno]
    Nicola, ur. 15 VII 1901, Salerno, zm. 9 IX 1990, Mediolan,
    filozof włoski;
  • Abelard, Abélard, Abaelardus, Abailard, Pierre (Petrus) Wymowa, ur. 1079, Le Pallet k. Nantes, zm. 21 IV 1142, Saint-Marcel k. Chalon-sur-Saône,
    francuski filozof i teolog.
  • Abicht Jan Henryk, ur. 2 V 1762, Volkstadt (księstwo Schwarzburg), zm. 16 IV 1816, Wilno,
    filozof pochodzenia niemieckiego;
  • abnegacja
    [łac. abnegatio ‘odmawianie’, ‘zaprzeczenie’, ‘wyrzekanie się’],
    w etyce i ascezie postawa rezygnacji z dóbr materialnych, uczuć, zamierzeń, akt wyrzeczenia się ich, z powodu miłosierdzia, wyboru wartości wyższych, doskonalenia się lub ofiary.
  • absolut
    [łac. absolutus ‘zupełny’, ‘bezwględny’],
    w tradycji filozoficznej byt wolny od niedoskonałości, bez przyczyny, od niczego niezależny, istniejący sam z siebie, nie określony ani ograniczony, pojmowany na ogół jako wieczna, jedyna i konieczna podstawa rzeczywistości, od której wszystko inne jest zależne (nous, absolutny duch, absolutna idea, Bóg).
  • absolutyzm
    [łac. absolutus ‘zupełny’, ‘bezwzględny’],
    filoz. pogląd przeciwstawny relatywizmowi,
  • abstrakcja
    [łac. abstractio ‘oddzielenie’, ‘odłączenie’, ‘oderwanie’],
    pojęcie ogólne, stanowiące rezultat czynności abstrahowania, tj. myślowego wyodrębniania pewnych cech danego przedmiotu, istotnych ze względu na założony cel.
  • arabski lekarz, matematyk, filozof i poeta, → Ibn Tufajl.
  • Acosta
    [akọszta]
    Uriel, Gabriel da Costa, ur. ok. 1585, Porto (Portugalia), zm. 1640, Amsterdam,
    żydowski filozof i myśliciel religijny, pochodził z rodziny portugalskich marranów;
  • actus purus
    [łac.],
    filoz. w tomizmie czysty akt bez domieszki możności — Bóg.
  • filoz. prawdziwość;
  • Adelhard z Bath
    [ạ̈dəla:rd z ba:ŧ],
    data ur. nieznana, zm. ok. 1160,
    angielski filozof, uczony i podróżnik;
  • adwajta
    [sanskr. advaita ‘niedwoistość’, ‘monizm’],
    filoz. ind. podstawowe założenie metafizyczne monistycznej wedanty stworzonej przez Gaudapadę (VII w.) i Śankarę (VIII–IX w.);
  • adźiwa
    [sanskr. ajīva],
    filoz. ind. w dźiniźmie jedna z 7 (niekiedy 9) kategorii ontologicznych, element nieożywiony;
  • adźiwikowie
    [sanskr. ājīvika],
    indyjska szkoła rel.-filoz., grupująca wędrownych nagich ascetów, związanych z dźinizmem i buddyzmem;
  • filozof i pedagog, → Idzi Rzymianin.
  • afekt
    [łac. affectus < afficere ‘przystawić’, ‘wyrządzić komuś coś’],
    filoz. przyjemne lub przykre doznanie duszy nieopanowane przez rozum.
  • afirmacja
    [łac. affirmatio ‘potwierdzenie’, ‘przyjęcie’],
    w filozofii poznania stwierdzenie lub uznanie czegoś (prawdy, istnienia);
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia