taksje

taksje

[gr.],

dawniej taktyzmy,

biol. jedne z najważniejszych elementarnych rodzajów wrodzonego zachowania się swobodnie poruszających się drobnych organizmów, od bakterii i pierwotniaków po kręgowce, a także gamet (jak plemniki) i pływek.

Reakcje swobodnie poruszających się organizmów zwierzęcych i roślinnych, polegające na aktywnym przyjmowaniu przez nie określonego położenia względem zewnętrznego czynnika bądź to kierunkowego (np. światła, siły ciężkości, jak w fototaksji, chromotaksji, geotaksji), bądź charakteryzującego się gradientem (np. temperatura, stężenie substancji chemicznych, jak w termotaksji, chemotaksji), bądź też działającego na część powierzchni ciała (jak w tigmotaksji). W bazotaksjach w sposób wrodzony jest przyjmowany stały („bazowy”) kąt — może on być prosty lub inny, często wynosi 0° lub 180°; przy taksji dodatniej organizm kieruje się ku bodźcowi, przy ujemnej — w stronę przeciwną (co zachodzi wskutek mechanizmu telotaksji albo tropotaksji). Dowolny kąt jest utrzymywany w wyższych formach taksji — menotaksji (kompasowa reakcja, astrotaksja); w nich taksje, jako składowe kierunkowe, współdziałając z ortokinezą, zwaną kinezą podstawową, dają zorientowany ruch postępowy organizmu, tzw. zachowanie taktyczne, czyli elazję o dużym znaczeniu dla orientacji przestrzennej podczas wędrówek zwierząt (np. ptaków); mają więc znaczenie dla zachowań instynktowych.