statystyczne badanie
 
Encyklopedia PWN
statystyczne badanie,
badanie zbiorowości statystycznej, obejmujące 4 etapy: programowanie, obserwację, przetwarzanie i analizę statystyczną.
O ile inicjacja badania statystycznego jest związana przede wszystkim z jego programowaniem, o tyle obserwacja statystyczna i komputerowe przetwarzanie danych stanowią bazę dla prowadzenia analiz przedmiotowych.
W zakres programowania badania statystycznego wchodzi przede wszystkim specyfikacja jego celów ogólnych i szczegółowych. Od nich też zależą definicje zbiorowości statystycznej (populacja) oraz zakres obserwowanych cech statystycznych (zmiennych losowych) — ilościowych lub jakościowych. Na tym etapie jest wskazywana odpowiednia metodologia, związana ze wszystkimi dalszymi etapami badania statystycznego. Konstruuje się makiety roboczych i docelowych zestawień tabelarycznych (prostych i złożonych) oraz określa techniki redukcji potencjalnych błędów nielosowych. W fazie programowania, ze względu na z reguły interdyscyplinarny charakter badań statystycznych, jest konieczna ścisła współpraca statystyków ze specjalistami z innych dziedzin (informatykami, ekonomistami, socjologami itp.) i to nie tylko w sferze teorii, ale i praktyki.
Proces zbierania jednostkowych danych liczbowych lub znakowych (dla 1 lub więcej zbiorowości oraz dla 1 lub więcej cech) jest określany jako obserwacja statystyczna (pierwotna, względnie wtórna). Do najczęściej spotykanych jej form zalicza się obserwacje spisowe, bieżącą rejestrację oraz inne techniki (np. monitoring) o specjalnym charakterze i przeznaczeniu. Spis statystyczny to liczbowa charakterystyka badanej zbiorowości jednostek (ze względu na cechy mierzalne i niemierzalne) w ściśle określonym momencie i na ściśle określonej przestrzeni. Taki sposób produkcji danych liczbowych może być ciągły (np. coroczne spisy rolne) lub okresowo powtarzany (np. spisy ludności i mieszkań). Do obserwacji spisowych można także zaliczyć ankietowe badania poziomu i jakości życia ludności (tzw. społeczne mikrocenzusy). Bieżąca rejestracja statystyczna jest prowadzona przez określone podmioty gospodarki publicznej i prywatnej nie tylko na użytek własny, ale i na potrzeby statystyki publicznej (Główny Urząd Statystyczny). O ile głównym źródłem informacji liczbowej o zjawiskach gospodarczych są bieżące rejestracje, o tyle rozpoznawanie zjawisk społecznych odbywa się przez obserwacje spisowe. Cennym źródłem informacji statystycznej są badania specjalne (np. budżetów gospodarstw domowych, budżetów czasu, strefy ubóstwa itp.), często oparte na różnych technikach (retrospektywne ankiety, samorejestracja, wywiady itp.). Brakujące informacje liczbowe można także uzupełniać, posługując się szacunkami statystycznymi (interpolacje oraz ekstrapolacje).
Zgromadzenie odpowiednich liczbowych danych jednostkowych otwiera etap ich komputerowego przetwarzania. Tworzone bazy danych są wcześniej automatycznie sprawdzane ze względu na poprawność formalną i merytoryczną zapisów liczbowych. Wtedy dopiero, zgodnie z celami badania statystycznego, są uruchamiane komputerowe pakiety statystyczno-graficzne (np. pakiet STATISTICA PL, wersja 9) w celu szybkiego uzyskiwania odpowiednich numerycznych i graficznych wydruków. Komputerowe przetwarzanie danych jednostkowych staje się zatem ich statystyczną analizą przedmiotową.
W szerszym ujęciu, analiza statystyczna stanowi integralnie traktowany opis statystyczny (ujęcie deterministyczne) i wnioskowanie statystyczne (ujęcie stochastyczne). Opis statystyczny może dotyczyć zbiorowości generalnych albo też zbiorowości próbnych (wylosowanych jednostek obserwacji); natomiast wnioskowanie statystyczne jest wykorzystywaniem wyników obserwacji prób losowych w celu szacowania nieznanych liczbowo parametrów (estymacja punktowa i przedziałowa) oraz w celu sprawdzania założeń (weryfikacja hipotez zerowych)
O ile opis statystyczny jest analizą typu deterministycznego, o tyle wnioskowanie ma charakter stochastyczny i jest oparte na prawdopodobieństwach sukcesu (deklarowane poziomy ufności) lub porażki (deklarowane i krytyczne poziomy istotności). Metody wnioskowania statystycznego mają postać indukcyjną i powinny być stosowane wtedy, kiedy brakuje możliwości lub uzasadnienia dla prowadzenia pełnych obserwacji wszystkich jednostek zbiorowości generalnej i kiedy dysponujemy jedynie liczbowymi informacjami z częściowych obserwacji losowo dobranych jednostek zbiorowości próbnej. Jeżeli struktury zbiorowości próbnych, ze względu na zmienne losowe, są co najwyżej losowo różne od struktur zbiorowości generalnych, to próby takie są określane jako reprezentatywne. Tym niemniej pojęcie reprezentatywności prób losowych jest w praktyce wysoce względne i formalnie może odnosić się tylko do takich cech statystycznych, które stanowiły podstawę konstrukcji, w ramach określonego schematu, operatów losowania jednostek. W praktyce badań reprezentacyjnych (np. GUS-owskich badań budżetów gospodarstw domowych) chodzi zazwyczaj o obserwację bardzo obszernych zestawów cech statystycznych, z których tylko niektóre mogą być wprowadzane do operatów losowania; dlatego też próby losowe doskonale reprezentatywne nie występują.
Andrzej Luszniewicz
Bibliografia
S. SZULC Metody statystyczne, Warszawa 1968;
M. KRZYSZTOFIAK Liczby, tablice, wykresy, Warszawa 1971;
R. KULCZYCKI Teoria i praktyka badania statystycznego, Warszawa 1971;
R. ZASĘPA Metoda reprezentacyjna, Warszawa 1972;
J. PODGÓRSKI Statystyka z komputerem. Pakiet „Statgraphics”, Warszawa 1993.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia