orogen
 
Encyklopedia PWN
orogen
[gr. óros ‘góra’, génesis ‘pochodzenie’],
geol. wielka, prostolinijna lub łukowata struktura tektoniczna będąca wytworem orogenezy.
Przed pojawieniem się teorii tektoniki płyt litosfery w 2. poł. XX w. o. nazywano zazwyczaj wielkie struktury tektoniczne utworzone z płaszczowin, przy czym sądzono, że powstają one w wyniku wypiętrzenia geosynklin. Na gruncie wspomnianej nowej teorii, za o. zaczęto uważać wielkie struktury tektoniczne rozwijające się wzdłuż brzegów płyt litosfery, w wyniku podsuwania się jednej płyty litosfery pod drugą, czyli procesów subdukcji, obdukcji, a także wskutek kolizji kontynentów; pozwala to na rozróżnianie o. subdukcyjnych, obdukcyjnych i kolizyjnych. Z wyjątkiem pewnych odmian o. subdukcyjnych, wszystkie wymienione powyżej o. odznaczają się budową nasunięciowo-płaszczowinową.
Szczególne znaczenie geol. przypada o. kolizyjnym, do których należą np. Alpy, Karpaty i Himalaje; o. takie powstają w wyniku zderzenia się bloków skorupy kontynent., co musi być poprzedzone usunięciem z powierzchni Ziemi przez subdukcję typu B litosfery oceanicznej, przedzielającej uprzednio owe bloki. Stosownie do tego w skład o. kolizyjnego wchodzi z reguły przynajmniej jeden o. subdukcyjny, wykształcony uprzednio w trakcie subdukcji, wzdłuż brzegu przynajmniej jednego ze zbliżających się do siebie bloków skorupy. Do urozmaicenia składu o. kolizyjnych przyczynia się ponadto fakt, że procesy subdukcji i kolizji doprowadzać mogą do zetknięcia się w różnych kombinacjach, nie tylko wielkich kontynentów i mniejszych mikrokontynentów, ale także łuków wyspowych, płaskowyży oceanicznych i in. elementów tektonicznych, ulegających subdukcji tylko w ograniczonym stopniu.
Po zapoczątkowaniu kolizji, podsuwanie się pewnych partii jednego bloku skorupy kontynent. pod skorupę kontynent. drugiego bloku, czyli proces zw. subdukcją typu A, doprowadza w pewnej strefie do pogrubienia kontynent. skorupy ziemskiej (podwojenia lub zwielokrotnienia jej grubości), a tym samym do jej poziomego skrócenia. Kształtujący się w ten sposób o. uzyskuje asymetryczną, zazwyczaj nasunięciowo-płaszczowinową budowę i ulega wypiętrzeniu w postaci łańcucha górskiego; w pewnych częściach o. kolizyjnych zaznaczają się zwykle przejawy magmatyzmu i metamorfizmu.
Młode kenozoiczne o. kolizyjne, zaliczane do alpidów, są zazwyczaj do tej pory wypiętrzone w postaci gór, natomiast o. starsze, np. paleozoiczne (kaledonidy, hercynidy) i prekambryjskie (np. gotydy, karelidy) zostały w znacznej mierze zrównane, a nawet pogrzebane pod młodszymi osadami i wchodzą w skład fundamentów platform; te części o., które nie uległy zniszczeniu przez erozję i zachowały swoje wewn. struktury i skład petrograf., pozwalają na rozpoznanie rozważanych tu o., mimo że nie zaznaczają się wyraźnie w rzeźbie terenu.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia