katastrofa ekologiczna
 
Encyklopedia PWN
katastrofa ekologiczna,
trwałe (nieodwracalne w naturalny sposób) uszkodzenie lub zniszczenie dużego obszaru środowiska przyrodniczego, wpływające negatywnie, bezpośrednio lub pośrednio, na zdrowie, często życie ludzi.
W ekologii katastrofa ekologiczna, zwana też klęską ekologiczną, jest definiowana jako nieodwracalna zmiana struktury i funkcji ekosystemów bez możliwości wytworzenia się zespołów lub ogniw zastępczych (kompensacyjnych), z powodu zachwiania równowagi w tych ekosystemach; katastrofa ekologiczna prowadzi do nieodwracalnych jakościowych i ilościowych zmian w łańcuchach pokarmowych (zmienia się charakter przepływu materii, energii i informacji), wskutek czego następuje załamanie przynajmniej jednego z ogniw troficznych (producentów, konsumentów lub destruentów), bez których nie może istnieć ekosystem. Katastrofy ekologiczne są spowodowane nagłymi lub długotrwałymi, kumulującymi się w czasie zmianami warunków fizycznych i chemicznych siedliska, przekraczającymi granice tolerancji biocenozy. Rozróżnia się katastrofy ekologiczne antropogeniczne — powodowane przez człowieka, i nieantropogeniczne, zwane też katastrofami naturalnymi, wywoływane przez czynniki niezależne od człowieka. Najgroźniejsze w skutkach katastrofy ekologiczne naturalne, określane mianem klęsk żywiołowych, są powodowane przez: powodzie, susze, cyklony, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, tsunami, trąby powietrzne, lawiny, osuwiska, pożary lasów i długotrwałe, silne mrozy, a także występujący lokalnie rozwój pasożytów lub szkodników, katastrofy ekologiczne antropogeniczne zaś — przez awarie, w wyniku których następuje emisja szkodliwych (często toksycznych) gazów i cieczy (katastrofy chemiczne) lub substancji radioaktywnych (katastrofy jądrowej, np. w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej 1986), a także przez długotrwałe (nawet niezbyt duże) emisje szkodliwych substancji, zanieczyszczanie oceanów odpadami toksycznymi i radioaktywnymi oraz ropą naftową (w wyniku awarii tankowców, wież wydobywczych, niekiedy działań wojennych, np. w Zatoce Perskiej 1990), wycinanie lasów na dużych obszarach; do nich zalicza się też katastrofy demograficzne. Często czynniki antropogeniczne w połączeniu z czynnikami naturalnymi prowadzą do katastrof ekologicznych, których skutki są odczuwalne na ogromnych obszarach lub mają charakter globalny, np. intensywna, monokulturowa uprawa roślin i niekorzystne warunki klimatyczne są przyczyną pustynnienia dużych obszarów Ziemi, emisja dwutlenku węgla i in. gazów cieplarnianych (freonów, metanu, tlenków azotu) w połączeniu z zawartą w atmosferze parą wodną zwiększa efekt cieplarniany (szklarniowy), co grozi znacznym podwyższeniem poziomu oceanów w wyniku topnienia lodowców; uwalniane do atmosfery m.in. freony niszczą ozon stanowiący ochronę przed biologicznie czynną (szkodliwą) składową promieniowania ultrafioletowego (UV-B). Zmniejszenie zagrożeń wywołanych katastrofami ekologicznymi należy do podstawowych obowiązków każdego państwa.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Izerskie, Góry, zniszczony las na skutek kwaśnych deszczówfot. M. Grzyb/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Karkonosze, zniszczony las poniżej Wielkiego Stawu fot. D. Koperska-Puskarz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Izerskie Góry, widok ze Szrenicyfot. M. Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Katastrofa zbiornikowca Blue Magpie, skutki fot. NOAA © NOAA/OR&R
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia