zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego

zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego,

stan środowiska wynikający z wprowadzenia do powietrza, wody lub gruntu albo nagromadzenia na powierzchni ziemi substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany, np. korozję materiałów.

Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego może być spowodowane przez źródła naturalne (np. wulkany) lub antropogeniczne (tj. sztuczne, będące wynikiem działalności człowieka); następuje ono w wyniku niezamierzonej, lecz systematycznej działalności człowieka (antropopresji), polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko, lub też jest następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń do: atmosfery (np. awaria w elektrowni jądrowej Three Mile Island, USA — 1979, i o wiele groźniejsza w skutkach awaria w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej na Ukrainie — 1986), wód (np. zanieczyszczenie wód Renu w wyniku gaszenia pożaru w zakładach chemicznych Sandoz w Bazylei, awarie zbiornikowców) albo gruntu (np. wycieki paliw płynnych w czasie transportu kolejowego).

Oceny stanu środowiska dokonuje się w odniesieniu do stanu naturalnego (czystego) bez względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez substancje lub oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń (lub natężeń) dopuszczalnych, czy też przez inne czynniki, dla których brak jest takich normatywów (np. zanieczyszczenia mikrobiologiczne lub zapachy w atmosferze). Niekiedy przez zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego rozumie się przekroczenie norm jakości środowiska lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń, czyli właściwe wystąpienie niedopuszczalnego poziomu zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego, np. czyste powietrze nie zawiera fluoru i jego związków, jakakolwiek więc ich obecność w powietrzu stanowi jego zanieczyszczenie (przepisy prawne zaś określają dopuszczalne zanieczyszczenie tymi substancjami przez podanie wartości dopuszczalnego stężenia związków fluoru w powietrzu — stężenie chwilowe to 30 µg/m³, średniodobowe 10 µg/m³ i średnioroczne 1,6 µg/m³).

Intensywny rozwój przemysłu i urbanizacja w 2. połowie XX w. spowodowały, że zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego zmieniło swój zakres przestrzenny z lokalnego (np. występowanie smogu), poprzez regionalny (np. zanieczyszczenie Renu, basenu Morza Śródziemnego lub Bałtyckiego — lata 60. i 70.), aż do globalnego (np. zakwaszenie środowiska, zanik warstwy ozonu w stratosferze na wysokości ok. 25 km lub zanieczyszczenie oceanów). Dlatego też według ekspertów UNESCO obecnie najgroźniejszymi czynnikami zanieczyszczającymi są: dwutlenek węgla (CO₂) — jedna z przyczyn efektu cieplarnianego, tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki i dwutlenek azotu (SO₂ i NO₂), powodujące zakwaszenie środowiska, fosfor, wywołujący eutrofizację, rtęć i ołów, ulegające bioakumulacji, ropa naftowa, DDT i inne pestycydy oraz promieniowanie. Jednocześnie wiele zagrożeń wynika ze skażenia najbliższego otoczenia człowieka, m.in. powietrza w pomieszczeniach zamkniętych (obecność CO₂ i CO, NO_x, lotnych związków organicznych, radonu, dymu papierosowego oraz niedobór tlenu), wody pitnej i żywności. Wiedza o stanie środowiska przyrodniczego i zachodzących w nim zmianach oraz o stopniu degradacji poszczególnych jego elementów jest konieczna do podejmowania optymalnych decyzji dotyczących jego ochrony.

Sytuacja w Polsce.

Stan środowiska przyrodniczego w Polsce jest zróżnicowany. Istnieją 23 (2008) parki narodowe, liczne rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu oraz użytki ekologiczne i pomniki przyrody, a także uznane decyzją UNESCO Międzynarodowe Rezerwaty Biosfery oraz obiekt dziedzictwa światowego — Białowieski Park Narodowy (ochrona przyrody). Jednocześnie występują obszary, gdzie niektóre wskaźniki zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego przekraczają normy dopuszczalne dla życia przyrody i zdrowia człowieka. Według obowiązujących norm dopuszczalnego stężenia zanieczyszczeń w atmosferze, niekorzystna sytuacja panuje głównie na terenie miast i wokół dużych zakładów przemysłowych.

W Polsce wyróżnia się 5 klas czystości powierzchniowych wód śródlądowych, którym odpowiadają charakterystyczne wartości parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych (ochrona wód, zanieczyszczenia wód). Głównym zanieczyszczeniem wód powierzchniowych są związki organiczne łatwo utlenialne, związki azotu i fosforu oraz rozpuszczalne sole, pochodzące z wód kopalnianych (chlorki i siarczany). Stan czystości wód podziemnych jest stale monitorowany; ocenia się, że zanieczyszczenie objęło ok. 25% zasobów dyspozycyjnych. Jest ono wynikiem: oddziaływania obszarowych źródeł zanieczyszczeń związanych z działalnością rolniczą, zanieczyszczenia atmosfery, braku kanalizacji w wielu wsiach i w niektórych miastach oraz występowania licznych punktowych źródeł zanieczyszczenia, np. składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych (z których tylko część jest zlokalizowanych, urządzonych i eksploatowanych zgodnie z obowiązującymi wytycznymi technicznymi i nie powoduje zagrożenia), stacji benzynowych i in. Źródła te oddziałują również na stan gleb i gruntów, których rekultywacja jest szczególnie długotrwała i kosztowna. W kształtowaniu klimatu akustycznego decydujący udział mają źródła hałasu komunikacyjnego (drogi, torowiska, zajezdnie, dworce, lotniska i in.). Poziom natężenia hałasu pochodzącego od tych źródeł w dużych miastach wynosi 65–75 dB, w średnich i małych 62–73 dB i na terenach wiejskich 45–62 dB (ochrona przed hałasem). Poprawa stanu środowiska wymaga ograniczenia ilości zanieczyszczeń przez wdrażanie technologii ochronnych (np. oczyszczanie ścieków, odsiarczanie spalin, kompostowanie odpadów) oraz zasad czystszej produkcji i technologii małoodpadowych, minimalizujących zużycie surowców (w tym wody) i energii, a także rekultywacji środowiska zdegradowanego i przestrzegania przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska.

Smog w Moskwie, zdjęcie satelitarne