handel zagraniczny
 
Encyklopedia PWN
handel zagraniczny,
ekon. odpłatna wymiana towarów lub usług z partnerami posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa; dział gospodarki narodowej; pochodna powstania i rozwoju międzynarodowego podziału pracy.
Wartości handlu zagranicznego każdego kraju są ujmowane w bilansie handlowym, będącym składnikiem bilansu płatniczego.
Handel zagraniczny jest wynikiem i przejawem udziału danego kraju w międzynarodowym podziale pracy; umożliwia bardziej racjonalne wykorzystanie zasobów i mocy produkcyjnych, rozwój produkcji na większą skalę, pobudza postęp techniczny, przyczynia się do zwiększenia wydajności pracy oraz efektywności gospodarowania; handel zagraniczny zwiększa również elastyczność gospodarki, umożliwiając szybsze i bardziej efektywne przystosowanie struktury podaży do potrzeb niż przez przestawienie istniejących mocy produkcyjnych lub tworzenie nowych. Na handel zagraniczny, poza wymianą dóbr materialnych, składają się także obroty majątkowo-kredytowe oraz obroty bieżące: wymiana towarowa, zakup oraz sprzedaż za granicę licencjiknow-how, zobowiązania wynikające z ruchu ludności poza granicę, utrzymanie własnych placówek dyplomatycznych i handlowych za granicą i inne. Podstawowymi formamihandlu zagranicznego są: import, eksport, reeksport oraz handel tranzytowy.
Handel tranzytowy obejmuje wyłącznie obrót towarowy i dotyczy sytuacji, w której siedziba firmy realizującej transakcję kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju importera, ani w kraju eksportera. Ta forma handlu międzynarodowego jest pożądana zwłaszcza w sytuacji, gdy ze względów politycznych jest utrudniony bezpośredni handel z określonym krajem. Powodem mogą być także wysokie cła lub wykorzystanie istniejących preferencji handlowych, a także trudna dostępność lub nieznajomość niektórych rynków zagranicznych. Przedmiotem handlu tranzytowego są zazwyczaj bawełna, tytoń, duże partie towarów masowych lub produktów seryjnych. Firmy zajmujące się handlem tranzytowym są na ogół usytuowane w międzynarodowych centrach handlowych oraz w wielkich portach.
W skali państwa handel zagraniczny jest najczęściej regulowany przez zagraniczną politykę handlową, zmierzającą do takiego kształtowania struktury i kierunków handlu zagranicznego, by były one zgodne z potrzebami gospodarki narodowej. Środkami realizacji polityki handlu zagranicznego są zwłaszcza: cła, opodatkowanie importu oraz stosowanie ulg przy eksporcie, kontyngentowanie zagranicznych obrotów towarowych, manipulowanie kursem waluty, gwarantowanie przez państwo kredytów eksportowych, finansowanie produkcji eksportowej; celem stosowania tych środków jest zwykle ograniczenie importu i popieranie eksportu.
Poglądy na temat polityki handlu zagranicznego zmieniały się w procesie rozwoju gospodarczego; przedstawiciele merkantylizmu byli zwolennikami regulacji handlu zagranicznego przez państwo — jej celem było uzyskanie nadwyżek eksportowych; przedstawiciele ekonomii klasycznej opowiadali się za wolną wymianą handlową i od XIX do początku XX w. panował wolny handel międzynarodowy; filozofia ta ustąpiła miejsca protekcjonizmowi gospodarczemu, który panował w okresie międzywojennym. Idee wolnego handlu ożyły jednak 1948 w Układzie Ogólnym w Sprawie Ceł i Handlu; Układ przyczynił się w pewnym stopniu do ograniczenia ceł, które o wiele szerszy zasięg przybrało w wyniku rundy tokijskiej (1974) i urugwajskiej (1986); mimo to nadal istnieją liczne restrykcje, dotyczące handlu zagranicznego. Jednocześnie powstawały organizacje, unie celne oraz obszary wolnego handlu, takie jak Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Wspólny Rynek Ameryki Środkowej. Wspólnoty te przyjęły zasady wolnego handlu między krajami członkowskimi, jednak dyskryminują kraje pozostające poza wspólnotami.
Od zakończenia II wojny światowej obroty w handlu zagranicznym gwałtownie rosły, a w jego strukturze następowały i następują ciągłe zmiany. Kraje rozwijające się, dążąc do osiągnięcia szybszego wzrostu gospodarczego, zmieniają swą pozycję w handlu międzynarodowym — z eksporterów surowców stają się eksporterami produktów lub półproduktów. Kraje wysoko rozwinięte wykorzystują swą specjalizację technologiczną, wskutek czego rozwija się między nimi handel wysokowartościowymi towarami.
Głównym partnerem handlowym Polski są Niemcy (ok. 37% wartości polskiego eksportu i ok. 26% importu), 2. miejsce pod względem wielkości obrotów zajmowały Włochy — 5,9% eksport i 9,4% import. Duże znaczenie miała także wymiana handlowa z Francją, Holandią i Wielką Brytanią. W okresie ostatnich lat dokonały się powolne zmiany w strukturze towarowej polskiego eksportu. Zmniejszał się udział podstawowej grupy polskiego eksportu tj. surowców, natomiast zwiększał się udział różnych wyrobów przemysłowych.
W imporcie zdecydowanie większą grupę stanowiły maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy, których udział zwiększył się do prawie 40%, zmalał jednocześnie udział importu paliw mineralnych, smarów i materiałów pochodnych oraz żywności i zwierząt żywych. Polski handel zagraniczny, przede wszystkim eksport, był bardzo wrażliwy na zmiany koniunktury na rynkach światowych, szczególnie na rynkach Unii Europejskiej. Spadek popytu na produkty mineralne (zwłaszcza węgiel kamienny) wyroby metalurgiczne, czy drewno wpływał negatywnie na dynamikę całości eksportu. W ciągu ostatnich kilku lat jednak znaczenie tych grup towarowych — pomimo, iż nadal stanowiły one główną część polskiego eksportu — było ograniczane na rzecz przemysłu elektromaszynowego, eksportu maszyn i urządzeń oraz mebli. Na europejskich rynkach polskie rozwojowe gałęzie przemysłu to przede wszystkim; kable, kineskopy, żarówki, odbiorniki telewizyjne, meble oraz samochody.
Bibliografia
A. Cieślik Nowa teoria habdlu zagranicznego w świetle badań empirycznych, Warszawa 2000;
Handel Zagraniczny — organizacja i technika, Warszawa 2000.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia