gmina

gmina

[niem. Gemeinde, fr. commune],

jednostka samorządu terytorialnego (w Polsce do 1950 i od 1990) lub specjalnego (gmina szkolna, gmina wyznaniowa); również jednostka podziału terytorialnego; występuje w wielu państwach europejskich.

Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego była znana w Polsce już w XII w.; w okresie porozbiorowym istniały gminy jednowioskowe (zabory austriacki i pruski) i zbiorowe (zabór rosyjski); miasta tworzyły gminy miejskie. W okresie międzywojennym organizacja gmin została ujednolicona 1933. Zasadniczą zmianę w ustroju gmin w Polsce wprowadziła ustawa z 1950 (rady narodowe), zgodnie z nią gmina była najniższą jednostką podziału terytorialnego, w której działały oparte na wzorcach sowieckich rady narodowej będące organami władzy państwowej. W 1954 gminy zniesiono, a na ich miejsce wprowadzono gromady i osiedla. Od 1973 gmina była najniższą jednostką podziału terytorialnego na terenach wiejskich; jej obszar podzielono na sołectwa; organem władzy państwowej w gminie była gminna rada narodowa; sąsiadujące ze sobą miasto i gmina mogły mieć wspólną radę narodową; funkcje z zakresu administracji państwowej wykonywał naczelnik gminy

Od 1990 gmina w Polsce stanowi wspólnotę samorządową o charakterze korporacyjnym, którą tworzą mieszkańcy jednostki zasadniczego podziału terytorialnego stopnia podstawowego; gmina lub miejscowość w obrębie gminy może uzyskać status miasta; do 1998 była jedyną jednostką samorządu terytorialnego. Od 1 I 1999, zgodnie z Konstytucją RP z 1997, jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego wykonującą wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek tego samorządu, tj. powiatów i województw; w skład gmin wchodzą jednostki pomocnicze (sołectwa); w miastach jednostkami pomocniczymi mogą być dzielnice i osiedla. Gmina wykonuje zadania publiczne o znaczeniu lokalnym w imieniu własnym, obejmujące zadania własne oraz zlecone z zakresu administracji rządowej, może też wykonywać, na podstawie porozumienia, zadania powierzone jej przez powiat. Interesy różnych kategorii gmin są reprezentowane przez ich ogólnopolskie organizacje: Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego, Unię Metropolii Polskich, Związek Miast Polskich, Związek Miasteczek Polskich i Związek Gmin Wiejskich RP.