samorząd terytorialny
 
Encyklopedia PWN
samorząd terytorialny,
rodzaj samorządu obejmującego wszystkie osoby (obywateli), które mieszkają na terenie określonej jednostki podstawowego podziału terytorialnego;
samorząd terytorialny jest podstawową, demokratyczną formą decentralizacji władzy wykonawczej; realizuje istotną część zadań publicznych określoną przez ustawy — ma wielostronne zadania w zakresie m.in. podnoszenia stanu gospodarczego, kulturalnego i zdrowotnego danego terenu, wykonywane pod nadzorem właściwych organów państwowych w imieniu własnym (ma osobowość prawną) i na własną odpowiedzialność; posiada własny majątek i dochody. Samorząd terytorialny rozwijał się stopniowo z systemu wspólnoty sąsiedzkiej mieszkańców jednej miejscowości (gminy, miasta), obejmował potem szersze jednostki terytorialne. Podstawowe instytucje samorządu terytorialnego ukształtowały się w Europie w XIX w.; po II wojnie światowej ustalił się podział samorządu terytorialnego na lokalny (jego zasady określa Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 1985, ratyfikowana przez Polskę 1993) i regionalny.
W Polsce samorząd terytorialny ukształtował się w okresie zaborów i działał 1919–39 (1933 wprowadzono jednolity system samorządu terytorialnego). Organami uchwałodawczymi samorządu terytorialnego były wybieralne rady gminne, miejskie i powiatowe (samorząd terytorialny na szczeblu wojewódzkim nie został zorganizowany, z wyjątkiem Śląska); organami wykonawczymi były wybieralne przez rady zarządy gminne, miejskie i powiatowe. Samorząd terytorialny w PRL istniał formalnie 1944–50; reaktywowany 1990 na szczeblu gminy (nazwę samorząd terytorialny otrzymał wówczas samorząd gminny) i mający reprezentację na szczeblu województwa, został rozbudowany w wykonaniu przepisów Konstytucji RP z 1997 uznających gminę za podstawową jednostkę samorządu terytorialnego i wymagających utworzenia samorządu regionalnego. Od 1999 samorząd terytorialny działa na wszystkich 3 szczeblach jednostek zasadniczego podziału terytorialnego, będących jednostkami samorządu terytorialnego — także w reaktywowanym powiecie (samorząd lokalny ponadgminny) oraz w nowym województwie (samorząd województwa jako samorząd regionalny), przy czym powiat i województwo nie stanowią instancji administracyjnej w stosunku do gminy; dla województwa przyjęto model dualistyczny, obok samorządu terytorialnego działa wojewoda jako organ administracji rządowej, reprezentujący rząd; wybory do organów stanowiących samorząd terytorialny (rady gminne, rady miejskie i powiatowe, sejmiki województw) są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym; organy wykonawcze powiatów i województw (zarządy) są wybierane przez rady (sejmiki); od 2002 organy wykonawcze gmin są jednoosobowe (wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast) i wybierane w wyborach bezpośrednich; od 1990 odrębny ustrój ma Warszawa, 2002 upodobniony do innych wielkich miast europejskich. Podstawą podziału zadań między administrację państwową, w tym rządową, oraz samorząd terytorialny, jak również między różnymi szczeblami samorządu terytorialnego jest zasada pomocniczości (subsydiarności), sformułowana w Konstytucji RP: problemy, które nie mogą być rozwiązane przez samych obywateli i ich grupy (w tym organizacje pozarządowe), powinny być załatwiane na jak najniższym spośród możliwych szczebli administracji publicznej.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia