Włochy. Teatr
 
Encyklopedia PWN
Włochy. Teatr.
O znaczeniu Włoch w rozwoju eur. teatru zdecydowało stworzenie i upowszechnienie 2 rodzajów teatr.: commedia dell’arteopery, jak też długotrwałe osiągnięcia w dziedzinie scenografii i teatr. architektury. Średniowieczna lauda przybierała często formę dialogu; przeważnie bractwa wędrowne przedstawiały krótkie scenki ubogimi środkami. Formy te w XIV w. (gł. we Florencji) wzbogaciła sacra rappesentazione, w której sporo miejsca przypadło epizodom z życia współcz.; oprócz widowisk grywanych pod gołym niebem, korzystano niekiedy z katedr, gdzie przemyślna maszyneria pozwalała ukazać kopułę niebios i kręgi raju; wybitni artyści, np. F. Brunelleschi, udoskonalili ten wynalazek. Teatr humanist., naśladujący wzory sceny antycznej, znajdował oparcie nie tylko w szkołach, ale i na dworach (m.in. w Ferrarze); w Rzymie spektakle odbywały się na Zamku Św. Anioła lub w pałacach papieskich i kardynalskich; jednocześnie zainteresowania humanistów skupiały się na staroż. traktacie O architekturze Witruwiusza, z którego teatr renes. przejął zasadnicze rozróżnienie 3 typów dekoracji: sceny tragicznej, komediowej i satyr.; wkrótce stosowaną gł. dekorację arch. zastąpiła dekoracja mal. — iluzja sceniczna zyskała nowe możliwości, wykorzystywane w dobie baroku.
Typowość sytuacji i postaci, wywodząca się często z komedii rzymskiej, stała się podstawową cechą commedia dell’arte; aktor, biegły w umownej improwizacji, skupiał uwagę gł. na sobie, co długo było znamienne dla Włoch i znalazło wyraz w supremacji śpiewaka wirtuoza. Od poł. XVI w. coraz częściej pojawiały się sceny o charakterze stałym, a tym samym o większej trwałości; upadek małych dworów i ubożenie patrycjatu miejskiego sprawiły, że teatr musiał korzystać z opłat widzów lub subwencji gmin; w Wenecji wprowadzono wówczas publiczne teatr płatny (1637); znakomici scenografowie narzucili swój styl również zagranicy (rodzina Bibienów, G. Torelli). W 1. poł. XVII w. ukształtował się budynek teatr. na sposób wł.: widownia wydłużona w kształcie podkowy, loże z osobnymi wejściami w kilku kondygnacjach oraz — istniejąca od 2. poł. XVI w. — scena pudełkowa. W XVIII w. nadal dominowała opera (powstała ok. 1600), nareszcie jednak teatr wł. mógł wystawiać dramaty wielkich klasyków (P. Metastasio, C. Goldoni, V. Alfieri). Od pocz. XIX w. scenografia wł. traciła dotychczasową dominację; operze z jej twórcami (G. Rossini, G. Donizetti, G. Verdi) przypadła rola nar. dramatu; po zrywach patriotycznych, które doprowadziły do zjednoczenia kraju, dominował repertuar rozrywkowy, co wiązało się z wpływami fr.; publiczność interesowała się gł. aktorami; występowali m.in.: G. Modena, E. Rossi, T. Salvini, A. Ristori, E. Novelli. Gdy zawiodły próby tworzenia teatrów subwencjonowanych, o rozwoju życia teatr. decydowały trupy wędrowne, skupione wokół jednej wybitniejszej indywidualności.
Na pocz. XX w. występowali wybitni aktorzy: E. Duse, E. Zacconi, E. i I. Gramatica, R. Ruggeri. Futuryzm był sygnałem przemian, których wyrazem stały się teatr groteski oraz twórczość L. Pirandella; powstały sceny eksperymentalne i Accademia Nazionale d’Arte Drammatica (1935 Rzym). Do ok. 1950 w niektórych miastach (m.in. Mediolan, Rzym, Genua) powstawały teatry dram. stałe, subwencjonowane przez władze miejskie i zarządy prowincji, działało ich jednak we Włoszech niewiele; wysoki poziom osiągnął mediolański Piccolo Teatro (zał. 1947) pod dyrekcją G. Strehlera (wybitne kreacje aktorskie stworzył w nim M. Moretti); zasadnicza struktura teatru wł. opiera się jednak na zespołach objazdowych. W powojennym teatrze wł. inscenizacje o wysokim poziomie artyst. tworzyli nieżyjący już reżyserzy: L. Visconti, G. Lullo, F. Enriquez; nadal poziom ten utrzymują: V. Gassman, L. Ronconi, Strehler, L. Squarzina, F. Zeffirelli; tendencje awangardowe reprezentują m.in. autorzy dram.: D. Fo, G. Nanni, M. Ricci, F. Molè, C. Bene, M. Perlini, G. Vasilico; najmłodsi twórcy skupiają się na ogół wokół teatrzyków eksperymentalnych (gł. w Rzymie). Wśród współcz. wł. aktorów teatr. wyróżniają się: P. Stoppa, G. Albertazzi, R. Valli; wśród najmłodszych wł. aktorów i reż., nowych teatrzyków eksperymentalnych, gł. w Rzymie, wyróżniają się: M. Prosperi, A. Calenda, P. Squittieri, F. Valeri. Wciąż żywym zainteresowaniem i sympatią cieszą się regionalne zespoły gwarowe (m.in. w Neapolu).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia