Kirgistan. Historia

Kirgistan. Historia.

W I tysiącleciu p.n.e. Siedmiorzecze i pastwiska Tienszanu stały się domeną nomadów. Pierwsze informacje o Scytach albo Sakach podają źródła chińskie. Wg nich w II–I w. p.n.e. w Kotlinie Fergańskiej istniało państwo Dawan. Ponieważ słynęło ono z hodowli koni, tak potrzebnych ówczesnym armiom, ściągnęło na siebie najazd Chin, które ok. 100 p.n.e. roztoczyły na parę lat nad nim kontrolę. Po przeciwnej stronie gór Tienszan, w Siedmiorzeczu, mieszkali w tym czasie Wusuni. Ten niewiadomego pochodzenia lud przybył w III w. p.n.e. z obecnego Sinciangu i podporządkował sobie lub wypędził Scytów zajmujących przedtem Siedmiorzecze. Wkrótce potem Wusuni rozdzielili się: część została na miejscu, godząc się na krótko z dominacją ? Xiongnu, część zaś uszła śladem Scytów do Baktrii, pociągnięta przez przybyłych, również ze wschodu, Yuezhi (Tocharowie). Ta druga grupa, wraz ze Scytami i Yuezhi, stworzyła później w Baktrii imperium Wielkich Kuszanów. Za czasów swej największej potęgi (II–III w.) objęło ono wpływami Ferganę i Siedmiorzecze, przyczyniając się do włączenia tych dwóch krain do systemu Jedwabnego Szlaku. Lata po upadku Wielkich Kuszanów to okres najazdów koczowniczych Heftalitów i pokojowej ekspansji Sogdyjczyków, którzy przynieśli pod Tienszan swoje pismo, nowe techniki nawadniania i uprawę bawełny.

W połowie VI w. obszar Kirgistanu przeszedł pod panowanie Turków (zachodni kaganat). W VIII w. schedę po dawnych Turkach przejęli również tureccy Turgesze, a po nich Karłucy (VIII–X w.), tworzący luźny związek uwikłany w spory z Ujgurami, Chinami i kalifatem. Ekspansja Arabów, a następnie perskich Samanidów, przyczyniły się do przeniesienia na ziemie Kirgistanu islamu. Początkowo religia ta współistniała z zakorzenionymi wcześniej pod Tienszanem: buddyzmem, chrześcijaństwem, szamanizmem i kultami irańskimi. Dopiero za dynastii Karachanidów (XI–XIII w.) uzyskała przewagę, zwłaszcza wśród ludności osiadłej. Jednocześnie trwała ekspansja języków tureckich, które w końcu I tysiąclecia wyparły będące dotąd w użyciu języki indoeuropejskie. Pod rządami Karachanidów ukształtowała się turecka kultura muzułmańska. Na pocz. XII w. państwa karachanidzkie uznały zwierzchność Karakitajów, odłamu protomongolskiego ludu Kitanów, który w X–XII w. sprawował władzę w północnych Chinach. Państwo Karakitajów upadło na pocz. XIII w., w dobie migracji wywołanych wojnami o zjednoczenie Mongolii. W tym czasie na tereny Kirgistanu przesiedliły się nowe grupy mongolskie i tureckie. Proces ten trwał też pod rządami Mongołów. Po rozpadzie imperium mongolskiego (XIV w.) oraz imperium Timura, Fergana i Siedmiorzecze stały się areną rywalizacji dynastii Timurydów i Szejbanidów.

W XIII–XV w. do Kirgistanu napływali Kimacy i koczowniczy Kirgizi, którzy połączyli się z miejscową ludnością i przekazali jej swój język oraz nazwę, tworząc oryginalna kulturę, łączącą elementy kilku innych. W XVII–XVIII w. Kirgistanem władali Dżungarowie, w XIX w. — chanat kokandzki (w Kotlinie Fergańskiej w Uzbekistanie). Niezadowoleni ze swego położenia władcy plemion kirgiskich oddali się pod opiekę Rosji. W 2. połowie XIX w. cały Kirgistan wcielono do Imperium Rosyjskiego. Ostra dyskryminacja narodowa Kirgizów i znaczny odsetek skrajnie ubogiej ludności wywołały powstania i żywiołowe wystąpienia rolników pozbawionych ziemi, krwawo tłumione przez władze rosyjskie. Prześladowania rosyjskie sprzyjały szerzeniu się skrajnych sekt muzułmańskich i idei panislamizmu oraz panturkizmu.

Po rewolucji lutowej 1917 Rząd Tymczasowy proklamował autonomię Turkiestanu (w jego składzie znalazł się Kirgistan), jednak jej realizację hamowali tamtejsi nacjonaliści rosyjscy. Po walkach 1917–18 cały Kirgistan opanowali komuniści i stał się on częścią Turkiestańskiej Autonomicznej SRR. Władze bolszewickie znacjonalizowały przedsiębiorstwa, ziemię, dokonano także zmian w prawie, odchodząc znacznie od zasad szari'atu. Przez wiele lat w Kirgistanie utrzymywało się napięcie związane z konfliktem między bolszewikami ł a miejscowymi zwolennikami samodzielności środkowoazjatyckich krajów muzułmańskich (ruch basmaczy, zwalczany szczególnie systematycznie i okrutnie). W X 1924 Kirgistan proklamowano Okręgiem Autonomicznym (jako Kara-kirgiski Okręg Autonomiczny, 1925 przemianowany w Kirgiski Okręg Autonomiczny), a II 1926 — Kirgiską Autonomiczną SRR. W XII 1936 ogłoszono podniesienie Kirgiskiej ASRR do stopnia republiki związkowej i jednocześnie ogłoszono istnienie socjalistycznego narodu kirgiskiego. W latach 30. rozbudowano w Kirgistanie przemysł zbrojeniowy, wydobywczy, skolektywizowano rolnictwo, a Kirgizów skłoniono lub zmuszono do życia osiadłego.

Po rozpadzie ZSRR XII 1991 Kirgistan proklamował niepodległość i wszedł do Wspólnoty Niepodległych Państw. Funkcję głowy państwa 1990–2005 pełnił A. Akajew. W 2001 władze zgodziły się na powstanie baz amerykańskich, związanych z operacjami antyterrorystycznymi w Afganistanie. W VIII 2002 opozycja antyprezydencka powołała Ruch na rzecz Dymisji Prezydenta Akajewa. Prezydentowi zarzucano m.in. złamanie konstytucji i działanie na szkodę państwa. Wybory parlamentarne II–III 2005 wg oficjalnych wyników ponownie wygrały ugrupowania proprezydenckie. Opozycja oskarżyła władze o fałszowanie wyników i rozpoczęła pokojowe protesty (tzw. rewolucja tulipanów). 24 III Akajew opuścił kraj, obowiązki głowy państwa przejął dotychczasowy przewodniczący parlamentu I. Kadyrbekow, następnie przywódca opozycji K. Bakijew. Sąd Najwyższy unieważnił wybory. 5 IV w Moskwie Akajew złożył dymisję. W VII 2005 wybory prezydenckie wygrał Bakijew (2009 ponownie). W 2007 weszła w życie nowa konstytucja, wprowadzająca m.in. jednoizbowość parlamentu.W IV 2010 w wyniku protestów społ. Bakijew został odsunięty od władzy (opuścił kraj), władzę przejęła opozycja, która rozwiązała parlament i powołała rząd tymczasowy z R. Otunbajewą na czele ; X 2011 wybory prezydenckie wygrał A. Atambajew, przewodn. Socjaldemokr. Partii Kirgistanu.