basmacze
oddziały zbrojne walczące od 1917 przeciwko bolszewikom w Azji Środkowej;
[tur., ‘ciemiężca’],
basmacze
Encyklopedia PWN
po upadku Rządu Tymczasowego w Rosji czł. oddziałów zbrojnych w służbie autonomicznego Kokandu, po jego likwidacji przez bolszewików w lutym 1918 bronili ludności Azji Środkowej przed rewolucyjnym terrorem; basmacze podzieleni na liczne oddziały zbrojne dowodzone przez ambitnych dowódców, inspirowani do walki zbrojnej z bolszewizmem przez muzułm. duchowieństwo i feudałów, byli rozbijani od wewnątrz przez bolszewików werbujących ich do oddziałów sowieckich basmaczów — tworzonych przez M. Frunzego po pokonaniu na Syberii białogwardyjskich sił A. Kołczaka (1919). W 1921 basmacze byli gł. siłą powstania lud. w Azji Środkowej przeciwko bolszewikom i sprzymierzonym z nimi dżadidom; w tym czasie siły zbrojne ruchu basmaczów próbował połączyć Enver Paşa; po jego śmierci (VIII 1922), bolszewicy starali się pozbawić basmaczów oparcia społ. i 1923 prawie zdławili ich opór. Po odrodzeniu się basmaczów podczas kolektywizacji wsi w Azji Środkowej 1929–33; jego likwidacji dokonały wojsk. ekspedycje karne.
