Japonia. Sztuka

Japonia. Sztuka.

Rozwijała się od VI w. pod wpływem sztuki chińskiej i od połowy XIX w. — europejskiej, z zachowaniem cech indywidualnych, które wyróżniały ją w kulturze Dalekiego Wschodu. Naczynia gliniane ozdobione motywem sznura (jōmon) wytwarzano już w X tysiącleciu p.n.e., w epoce yayoi (III w. p.n.e.–III w. n.e.) znano koło garncarskie; ceramika odznaczała się wysokim poziomem technicznym i artystycznym; wraz z przyjęciem buddyzmu (VI w.) i kultury chińskiej rozkwitła sztuka sakralna; rozwinęło się tkactwo (jedwab), wyroby z laki, metaloplastyka.

Architektura.

Pierwotne formy budownictwa drewnianego z początku n.e. zachowały świątynie shintōistyczne miya. Od VI w. powstawały wielopawilonowe świątynie buddyjskie (pagody, pawilony typu: kondō, kōdō, sammon). Najstarszym zabytkiem jest klasztor Hōryūji (607), zbudowany według wzorów chińskich. W IX–X w. wykształcił się rodzimy styl shinden-zukuri domów mieszkalnych arystokracji (liczne pawilony połączone krytymi korytarzami, z ogródkiem od frontu). Około XV w. powstawały rezydencje możnych w stylu shoin-zukuri, do którego nawiązują mieszkania współczesne (zachowujące styl tradycyjny), o prostej i lekkiej konstrukcji: przesuwane ścianki wewnętrzne i zewnętrzne, podłogi kryte matami, nisza (tokonoma) do zawieszania malowidła w zwoju i ustawiania ikebany, gabinet shoin; w ogrodzie często wznosi się pawilon do ceremonii picia herbaty. Pierwsze budowle wznoszono częściowo z kamienia (zamki obronne shiro, XV–XVII w.). Po 1868 Japonia przyjęła techniki i style architektury europejskiej; w budownictwie mieszkalnym nadal przeważały lekkie drewniane domy parterowe. Dzięki szybkiemu rozwojowi techniki zaczęto w latach 60. XX w. wznosić wieżowce, odporne na trzęsienia ziemi. W latach 70. w Shinjuku (Tokio) powstało wielkie centrum wieżowców.

Rzeźba.

Najstarsze figury grobowe haniwa pochodzą z I w. Od VI w. rozwijała się rzeźba drewniana, posągi z brązu, kamienne, z polichromowanej i złoconej gliny, typowe dla sztuki japońskiej posągi z laki (technika konshitsu, VIII w.) i polichromowanego drewna (IX–X w.) przedstawiające buddów i bodhisattwów, o spokojnej, skupionej ekspresji. W okresie Kamakura wybitni artyści (Jōchō, Unekei, Kaikei, Kōkei) tworzyli pełne wyrazu, zindywidualizowane, realistyczne portrety, m.in. mnichów buddyjskich. Od XIV w. zaczęło wzrastać znaczenie plastyki świeckiej: maski dla teatru nō, rzeźby architektonicznej (od XVI w.), guzy (netsuke). W XX w. główną rolę odgrywają style i techniki europejskie (ważni twórcy: Takamura Kōun, Asakura Fumio, Tobari Kogan, Yamamoto Wakahiko).

Malarstwo.

Najstarsze rysunki zachowały się na ścianach grobowców (II–VI w.), na naczyniach glinianych i lustrach z brązu. W VIII w. zaczęto malować na parawanach, w IX w. rozkwitło rodzime malarstwo o tematyce historycznej i obyczajowej (yamato-e), powstawały zwoje przedstawiające sceny batalistyczne, pejzaże oraz ilustracje poczytnych opowieści. W XIV w. przejęto z Chin technikę malowania czarnym tuszem — sumi-e (najwybitniejszy przedstawiciel — Sesshū), następnie zaczęła dominować kolorystyka szkoły Tosa (XV w.), Kanō (XVI w.) i Kōetsu (Ogata Kōrin). Prostota, miękkość linii, impresyjny realizm cechowały w XVIII w. pejzaże malowane przez literatów (Yosa Buson). W XVII–1 połowie XIX w. rozkwitł barwny drzeworyt szkoły ukiyo-e (japoński drzeworyt), popularyzujący malarstwo (Suzuki Harunobu, Kitagawa Utamaro, Katsuhika Hokusai, Andō Hiroshige). Wpływ malarstwa europejskiego (od XVIII w.) zaznaczył się zwłaszcza w końcu XIX w.; odtąd, oprócz tradycyjnego, rodzinnego, są uprawiane wszystkie techniki i style europejskie, tradycyjne i awangardowe (Kuroda Kiyoteru, Yokoyama Taikan, Yasuda Yukihiko, Maeda Seison, Umehara Ryūzaburō, Fujita Tsaguji).

Rzemiosło artystyczne.

Rozwój ceramiki, tkactwa, wyrobów z laki i metaloplastyki w znacznym stopniu zawdzięcza Japonia rzemieślnikom koreańskim i chińskim. Wśród najstarszych zabytków znajdują się lustra z brązu z dekoracją reliefową, przedmioty kultu i domowego użytku, miecze katana, zbroje oraz wyroby z laki (od VIII w.). Słynne do dziś ośrodki produkcji ceramicznej powstały w XIII w., m.in. w Seto. Naczynia kamionkowe kryto początkowo ciemną glazurą, od XV w. zdobiono. Do rozkwitu ceramiki przyczyniła się ceremonia picia herbaty cha-no yū (XV–XVI w.). Porcelanę (XVII–XVIII w.) zdobiono kobaltem, barwną emalią i złotem, stosując głównie motywy pejzażowe i roślinne. Typowe dla sztuki japońskiej są wyroby bez ozdób, modelowane ręcznie, z glazurą o spokojnych odcieniach (raku). Japońskie rzemiosło było znane w Europie w XVII w., a znaczny wpływ wywarło w XIX w. Obecnie w sztuce japońskiej rozwijają się 2 główne nurty: wzorowany na europejskim oraz rodzimy — tradycyjny i nowatorski. Czyste tradycyjne gałęzie sztuki Japonii obecnie są jeszcze kultywowane tylko przez niewielkie grono artystów.

Bibliografia

W. KOTAŃSKI Sztuka Japonii, Warszawa 1974;

Z. ALBERTOWA O sztuce Japonii, Warszawa 1983.

Talerz z kwitnącą wiśnią i sosną przy skałach, dekoracja typu Imari (rejon Arita) przed 1721 — Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Kraków

Hasegawa Tōhaku, Patriarcha zen Nanchuan zadający uczniom kōan, czyli wybór drogi (decyzja o zabiciu kota lub nie) prowadzącej do oświecenia, fragment przesuwanych drzwi, 1602 — świątynia Nanzenji, Kioto

Kioto, świątynia Złotego Pawilonu (Rokuonji) (Japonia)

Kioto, kadzidelnik w świątyni Chion’in

Posąg Buddy w zespole świątynnym Hasedera (Kamakura)