Japonia. Literatura

Japonia. Literatura.

Mity, legendy, pieśni i modlitwy sprzed V w., przekazywane w tradycji ustnej, zaczęto w Japonii spisywać w VIII w. pismem chińskim; powstały kroniki Kojiki (712), Nihongi (720), zbiór poezji Mannyōshū (2 połowa VIII w.) oraz opisy ziem i obyczajów (fudoki). W okresie rozwoju literatury dworskiej (do XII w.) główną formą w poezji była tanka (antologie, m.in. Kokin-wakashū 905), w prozie monogatari (Murasaki Shikibu), dzienniki (Tosa-nikki, Kagerō-nikki) i szkice zuihitsu (Sei Shōnagon); rozwijała się także literatura pisana w języku chińskim; XII–XVI w. przeważała literatura samurajska o tematyce wojennej; poczucie nietrwałości życia dominowało w poezji tanka (Saigyō, Fujiwara Teika) i pieśniach wiązanych renga, w opowieściach wojennych (Heike-monogatari XIII w.) i zuihitsu (Kamo-no Chōmei, Kenkō); powstały teatr nō, farsa (kyōgen), zaczątki prozy popularnej. Okres literatury mieszczańskiej (XVII w.–1868) upowszechnił utwory prozą, o treści przygodowej, fantastycznej, humorystycznej, obyczajowej i erotycznej (Ihara Saikaku, Ueda Akinari, Shikitei Samba, Jippensha Ikku, Tamenaga Shunsui, Kyokutei Bakin); z renga rozwinęła się forma wiersza haiku (Matsuo Bashō, Yosa Buson) i poezja satyryczna (senryū), powstał teatr kabuki i jōruri; rozwijano studia filologiczne (Motoori Norinaga), filozoficzne (m.in. Kaibara Ekiken) i historyczne (Arai Hakuseki). Po 1868 przeważała literatura ukształtowana pod wpływem europejskim; po licznych trawestacjach i przekładach (m.in. utworów W. Scotta, W. Szekspira, I.S. Turgieniewa) powstała powieść polityczna, dzieła popularyzujące kulturę europejską (Fukuzawa Yukichi), w latach 80. nowe formy poezji (Shintaishishō 1882) i prozy realistycznej (Tsubouchi Shōyō, Futabatei Shimei). Zaczęła się rozwijać prasa; powstały czasopisma literackie, uformował się kierunek zwany romantyzmem, którego głównymi przedstawicielami byli m.in.: Mori Ōgai, Shimazaki Tōson, Ishikawa Takuboku, Masaoka Shiki. W latach 90. wyrazem reakcji na europeizację była twórczość grupy Ken'yūsha (Ozaki Kōyō, Kōda Rohan, Higuchi Ichiyō); od ok. 1905 w literaturze Japonii dominował naturalizm (Kunikida Doppo, Shimazaki Tōson, Masamune Hakuchō, Tokuda Shūsei); przeciw pesymizmowi i sensualizmowi naturalistów występowali Mori Ōgai, Natsume Sōseki, esteci (Tanizaki Jun'ichirō, Nagai Kafū, Satō Haruo) i symboliści (Kitahara Hakushū, Hagiwara Sakutarō, Takamura Mitsutarō), pisarze idealistycznej grupy Shirakaba (Mushanokōji Saneatsu, Shiga Naoya, Arishima Takeo) oraz neorealiści, zwani też intelektualistami, krytykujący również grupę Shirakaba (Kikuchi Hiroshi, Akutagawa Ryūnosuke). W latach 20. dużą rolę odgrywała literatura proletariacka (Kobayashi Takiji, Tokunaga Sunao, Miyamoto Yuriko) oraz jej przeciwnicy, przedstawiciele neosensualizmu (Yokomitsu Riichi, Kawabata Yasunari) i neopsychologizmu (Itō Sei). W latach 30. i w okresie II wojny światowej życie literackie uległo zahamowaniu. Odrodzenie nastąpiło po 1945; ukazały się utwory pisarzy starszego pokolenia (Tanizaki Jun'ichirō, Nagai Kafū, Ibuse Masuji, Kawabata Yasunari), a także Dazai Osamu, Hayashi Fumiko, Takami Jun i in.; powstawały utwory poruszające zagadnienia społeczne (Umezaki Haruo, Ōoka Shōhei, Noma Hiroshi, Miyamoto Yuriko, Nakano Shigeharu); dyskutowano problem odpowiedzialności pisarza, dokonywano rozrachunku z doświadczeniami wojny (Ibuse Masuji); dużym powodzeniem cieszyły się powieści przygodowe, głównie o tematyce historycznej (Yoshikawa Eiji), obyczajowe i popularne. Nastąpił rozwój wydawnictw, prasy, a także czytelnictwa. Obecnie uprawia się tradycyjne i awangardowe gatunki i style literackie, wzrosło znaczenie dramatu europejskiego (Kinoshita Junji, Abe Kōbō), dynamicznie rozwinęła się krytyka literacka oraz nauka o literaturze. Do najwybitniejszych pisarzy należą m.in. Mishima Yukio, Abe Kōbō, Ōe Kenzaburō. Literacką Nagrodę Nobla otrzymali: Kawabata Yasunari (1968) i Oe Kenzaburo (1994).

Bibliografia

M. MELANOWICZLiteratura japońska, cz. 1–2, Warszawa 1994.