mikrobiologia

mikrobiologia

[gr.],

jedna z nauk biologicznych, zajmująca się badaniem i wykorzystaniem drobnoustrojów;

obejmuje: wirusologię, bakteriologię, mikologię grzybów jednokomórkowych, protozoologię, algologię (fykologia) i immunologię. Mikrobiologia ogólna zajmuje się badaniami podstawowymi drobnoustrojów: ich morfologią, cytologią, biochemią, fizjologią i genetyką; inne działy, niegdyś grupowane jako mikrobiologia stosowana, badają, opisują lub wykorzystują wybrane cechy drobnoustrojów; zalicza się tu: mikrobiologię lekarską (badania drobnoustrojów chorobotwórczych dla człowieka, ich toksyczności, wrażliwości na leki, reakcji zakażonego ustroju), mikrobiologię weterynaryjną (analogiczne zadania w odniesieniu do zwierząt), mikrobiologię sanitarną (zajmuje się występowaniem drobnoustrojów chorobotwórczych w wodzie, powietrzu, glebie, żywności i niszczeniem ich, a także ochroną przed nimi); fitopatologię (bada drobnoustroje chorobotwórcze dla roślin i sposoby ich zwalczania); mikrobiologię żywności (bada szkodliwe i pożyteczne drobnoustroje rozwijające się w środkach spożywczych); bardzo ważnym działem jest mikrobiologia środowiskowa, różnicowana na mikrobiologię gleby (bada drobnoustroje glebowe i procesy przez nie powodowane) oraz mikrobiologię wody i ścieków (bada drobnoustroje występujące w wodach, procesy samooczyszczania zbiorników wodnych, tworzy standardy mikrobiologicznej czystości wód i je ocenia); z dwoma ostatnimi działami szczególnie blisko współdziała mikrobiologia przemysłowa (techniczna, stosowana), tworzy szczepy o cechach pożądanych, intensywnie wykorzystywane w przemyśle spożywczym (liczne enzymy, witaminy), farmaceutycznym (antybiotyki, szczepionki), hodowli zwierząt (drożdże paszowe), oczyszczalniach ścieków, a nawet metalurgii — tu szczepy wychwytujące i zagęszczające w postaci czystej metale (bioługowanie, m.in. miedź, złoto); wytwarza też na potrzeby innych gałęzi gospodarki liczne produkty — kwasy organiczne, alkohole.

Rozwój mikrobiologii datuje się od 2. połowy XIX w. i wiąże z udoskonaleniem technik mikroskopowych i laboratoryjnych, a został poprzedzony zastosowaniem mikroskopu (A. van Leeuwenhoek), potem badaniami E. Mitscherlicha, T. Schwanna, H. Helmholtza; przełomowe znaczenie miały prace L. Pasteura, twórcy nowoczesnej mikrobiologii, i dalsze odkrycia J. Listera (antyseptyka), R. Kocha (metody mikrobiologiczne, odkrycie niektórych bakterii chorobotwórczych), J.Ph. Semmelweisa (aseptyka) i in. Współcześnie dokonano przełomowych odkryć w mikrobiologii, zwłaszcza w zakresie genetyki i biochemii drobnoustrojów. Wśród polskich uczonych do rozwoju mikrobiologii przyczynili się m.in.: T. Browicz, A. Prażmowski, W. Klecki, K. Bassalik, O.F. Bujwid, R.F.H. Nitsch. Badania z zakresu mikrobiologii są prowadzone w katedrach i zakładach mikrobiologii działających na wszystkich polskich uniwersytetach, akademiach medycznych i wyższych szkołach rolniczych, a także w wielu instytutach naukowych i medycznych, m.in. w Państwowym Zakładzie Higieny; na potrzeby przemysłu fermentacyjnego powstał — wykorzystujący najnowsze biotechnologie — Instytut Biotechnologii Antybiotyków w Warszawie. Działalność mikrobiologów jest organizowana i wspomagana przez międzynarodowe i krajowe towarzystwa naukowe, np.: American Society for Microbiology (USA), Society for General Microbiology (Wielka Brytania), a w Polsce Polskie Towarzystwo Mikrobiologów. Upowszechnianiu wiedzy i najnowszych osiągnięć służą liczne czasopisma naukowe, największą renomą cieszą się: „Journal of General Microbiology”, „Journal of Bacteriology”, „Journal of Virology”, „Annales”, „Bulletin de l’Institut Pasteur” oraz „Archiv für Mikrobiologie”, z polskich — „Acta Microbiologica Polonica”, „Medycyna Doświadczalna i Mikrobiologia” oraz „Postępy Mikrobiologii”.