stop
 
Encyklopedia PWN
stop,
substancja składająca się z 2 lub więcej pierwiastków chemicznych, z których co najmniej 1, ale występujący w przeważającej ilości, jest metalem;
zachowuje główne właściwości stanu metalicznego: nieprzezroczystość, połysk, dobre przewodnictwo elektryczne i cieplne oraz plastyczność. Stopy otrzymuje się najczęściej przez stapianie czystych składników, a także przez ich spiekanie lub osadzanie elektrolityczne. Wśród składników stopu rozróżnia się: metal podstawowy — składnik dominujący ilościowo, dodatki stopowe — składniki wprowadzane celowo dla uzyskania określonych właściwości mechanicznych, chemicznych, technologicznych i in. (np. większej wytrzymałości lub twardości, odporności na korozję, dobrej skrawalności), domieszki — niewielkie ilości substancji pochodzących z procesów metalurgicznych, nie mających w zasadzie wpływu na właściwości stopów lub wywierających wpływ szkodliwy (zwanych wówczas zanieczyszczeniami). Dwa metale, które w stanie ciekłym całkowicie się w sobie rozpuszczają, czyli tworzą roztwór ciekły, mogą w stanie stałym: 1) zupełnie się nie rozpuszczać i tworzyć stopy będące mieszaninami kryształów czystych składników (np. stop bizmutu z kadmem); 2) całkowicie się rozpuszczać i tworzyć roztwory stałe ciągłe o nieograniczonej rozpuszczalności jednego składnika w drugim (np. stop srebra ze złotem); powstają wtedy stopy 1-fazowe, tj. zbudowane z jednego rodzaju kryształów utworzonych z atomów obu składników; 3) częściowo się rozpuszczać i tworzyć roztwory stałe o ograniczonej rozpuszczalności jednego składnika w drugim (np. stop srebra z miedzią); tworzą się wówczas stopy 2-fazowe, będące mieszaninami kryształów roztworów stałych. W pewnych stopach, przy odpowiednim stosunku składników, mogą powstawać związki międzymetaliczne; w takich przypadkach stopy są 2-fazowymi mieszaninami kryształów roztworu stałego i związku międzymetalicznego (np. stop żelaza z węglem może zawierać kryształy roztworu stałego węgla w żelazie α i kryształy cementytu Fe3C).
Właściwości danego stopu ilustruje wykres równowagi, przedstawiający przebieg krzywych współistnienia wszystkich faz układu w zależności od temperatury i składu chemicznego. Dla stopów dwuskładnikowych wykres w układzie współrzędnych: temperatura — skład chemiczny jest dwuwymiarowy, dla stopów trójskładnikowych jest trójwymiarowy (podstawą jest trójkąt równoboczny, którego wierzchołki przedstawiają czyste składniki A, B, C, boki odpowiadają składom stopów podwójnych A-B, B-C i C-A, a punkty wewnątrz trójkąta — składom stopów potrójnych A-B-C; temperaturę odkłada się na osiach prostopadłych do płaszczyzny trójkąta). Wykresy równowagi obrazują m.in. zmiany wzajemnej rozpuszczalności składników stopów w stanie ciekłym (w przypadku ograniczonej rozpuszczalności), przebieg krzepnięcia i topnienia, zachodzenie przemian w stanie stałym (alotropowych, eutektoidalnych i in.), tworzenie się lub rozpad związków międzymetalicznych. Wykres konstruuje się na podstawie krzywych chłodzenia (przedstawiających zmiany temperatury stopu w zależności od czasu) czystych składników i różnych stopów tych składników. Wyznacza się linie (powierzchnie — w przypadku układów trójskładnikowych) likwidusu, przedstawiające temperatury początku krzepnięcia, i solidusu, przedstawiające temperatury końca krzepnięcia stopów o różnym składzie. Wszelkie efekty cieplne występujące podczas krzepnięcia, przemian w fazie stałej itd. uwidaczniają się na krzywych chłodzenia w postaci załamań i  „przystanków” temperaturowych. W przypadku układów, których składniki tworzą eutektyk, „przystanki” są podstawą do sporządzenia trójkąta obrazującego udział mieszaniny eutektycznej w fazie stałej.
Nazwy stopów pochodzą zwykle od nazwy metalu podstawowego, np. stop złota, stop niklu; niektóre grupy stopów mają swoje własne nazwy, np. stal, staliwo, żeliwo, brąz, mosiądz. Pod względem właściwości technologicznych dzieli się stopy na odlewnicze (przeznaczone na odlewy i poddawane obróbce skrawaniem) oraz do przeróbki plastycznej; zależnie od właściwości fizycznych i podstawowego zastosowania rozróżnia się m.in.: stopy oporowe, stopy niskotopliwe, stopy drukarskie, stopy łożyskowe.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia