raster

raster

[niem. < łac.],

poligr. przyrząd opt. lub urządzenie elektroniczne, przeznaczone do przetwarzania (rastrowania) obrazu wielotonalnego (tj. obrazu czarno-białego o zmiennym nasileniu szarości lub obrazu wielobarwnego o zmiennym nasileniu barw) w układ oddzielnych elementów, zw. punktami rastrowymi;

uzyskany obraz rastrowy jest również nazywany r. Rastrowanie jest stosowane w procesach reprodukcji poligraficznej oryginałów (np. malowanych obrazów, zdjęć fot. i in.) do sporządzania negatywów lub diapozytywów oraz form drukowych; jest wykorzystywane we wszystkich technikach poligraficznych. Najczęściej stosuje się obrazy rastrowe autotypijne (autotypia), składające się z punktów o jednakowym zabarwieniu, ale o różnej wielkości, i wklęsłodrukowe, składające się z punktów o takiej samej wielkości i różnym stopniu zabarwienia. Zarówno wielkość, jak i stopień zabarwienia punktów rastrowych odzwierciedlają luminancję (jasność) określonych miejsc oryginału.

R. optyczne, obecnie coraz rzadziej stosowane, mają postać szklanej płyty lub folii pokrytej elementami graficznymi, np. siatką przecinających się linii prostych znajdujących się w określonej odległości od siebie; w przypadku r. autotypijnego na przezroczystym tle występuje układ nieprzezroczystych elementów, w przypadku r. wklęsłodrukowego — odwrotnie, na nieprzezroczystym podłożu znajdują się przezroczyste elementy.

Otrzymanie obrazu rastrowego przy użyciu optycznego r. autotypijnego polega na wykonaniu przez ten r. zdjęcia fot. oryginału (przekształcenie obrazu wielotonalnego na rastrowy następuje w wyniku ugięcia światła na elementach r.). Metoda ta jest obecnie zastępowana elektroniczną metodą generacji punktów rastrowych, RIP (ang. Raster Image Processor).

Wielkością charakteryzującą r. autotypijny jest liczba punktów przypadająca na 1 cm bieżący (pkt/cm), zw. gęstością r.; wynosi ona najczęściej od 30 do 80 pkt/cm. Do reprodukcji obrazów w publikacjach gazetowych stosuje się zwykle obrazy rastrowe o gęstości 30–40 pkt/cm, do reprodukcji obrazów o wysokiej jakości, np. w albumach — o gęstości 48–80 pkt/cm. Oko ludzkie przy gęstości r. powyżej 40 pkt/cm nie odróżnia poszczególnych punktów i widzi tylko jednolicie zabarwioną płaszczyznę, która jest tym ciemniejsza, im większe są punkty rastrowe. Dzięki temu przy drukowaniu farbą o jednakowej grubości uzyskuje się obraz, na którym jest widoczna zmienność stopnia zabarwienia. Punkty autotypijne są zwykle okrągłe, kwadratowe lub eliptyczne. Wielkość punktu określa się za pomocą tzw. stopnia pokrycia powierzchni, tj. procentowego pokrycia powierzchni kwadratu elementarnego, który łączy środki 4 sąsiednich punktów rastrowych, a więc obejmuje powierzchnię jednego punktu rastrowego. Im większe punkty rastrowe, tym większy stopień pokrycia powierzchni.

Często stosowanym rodzajem r. elektronicznego jest też r. FM (ang. Frequency Modulated), zw. również r. stochastycznym, służący do wytwarzania obrazu rastrowego o zmiennej (modulowanej) częst. występowania elementów rastrowych o tej samej wielkości.

R. wklęsłodrukowy stosuje się przy otrzymywaniu form drukowych w technice wklęsłodruku. R. wklęsłodrukowy w postaci szklanej płyty służy do wytworzenia siatki r. na tzw. papierze pigmentowym (pokrytym warstwą światłoczułą), na który kopiuje się oryginał (fotograwiura); przeniesienie papieru na cylinder drukowy i przeprowadzenie przewidzianych dla tej techniki operacji (wywoływanie warstwy światłoczułej, trawienie cylindra i in.) prowadzi do powstania na cylindrze kałamarzyków (wgłębień o jednakowym obwodzie i różnej głębokości), oddzielonych od siebie progami rastrowymi. Ta metoda jest coraz rzadziej stosowana; obecnie kałamarzyki rastrowe otrzymuje się metodą grawerowania wiązką promieniowania lasera, sterowaną programem komputerowym. Podczas drukowania przy użyciu cylindra wklęsłodrukowego powstaje obraz składający się z punktów o jednakowej powierzchni i różnej intensywności zabarwienia — im większa objętość kałamarzyków, tym większa ilość przenoszonej farby i tym intensywniejsze zabarwienie punktów.

Herbert Czichon