odpowiedzialność

odpowiedzialność,

prawo obowiązek ponoszenia przewidzianych przez przepisy prawne konsekwencji zachowania się własnego lub innych osób.

W zależności od przyjętego dla jej ustalenia kryterium, rozróżnia się wiele rodzajów odpowiedzialności. Odpowiedzialność cywilna, rodzaj odpowiedzialności prawnej, który określa majątkowy charakter sankcji (odszkodowanie). Rozróżnia się odpowiedzialność cywilną kontraktową (w przypadku wyrządzenia szkody przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania) i odpowiedzialność cywilną deliktową (w razie wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym). Odpowiedzialność cywilna może wynikać z winy, z tytułu ryzyka lub też z zasad współżycia społecznego; może obciążać jedną lub więcej osób — w określonych częściach lub solidarnie (zobowiązanie solidarne); może dotyczyć także sankcji innych niż odszkodowawcze, np. unieważnienie umowy. Od tradycyjnej odpowiedzialności cywilnej różni się odpowiedzialność cywilna gwarancyjna, która obciąża nie sprawcę, a inną osobę (np. zakład ubezpieczeń) i nie ma charakteru sankcji. Odpowiedzialność karna, odpowiedzialność sprawcy czynu społecznie niebezpiecznego, zabronionego pod groźbą kary przez ustawę w czasie jego popełnienia; wg prawa polskiego ponoszą ją tylko osoby poczytalne po ukończeniu 17 lat, nieletni odpowiadają wg specjalnych zasad. Warunkiem odpowiedzialności karnej jest wina sprawcy w postaci umyślności (zamiar bezpośredni lub ewentualny), a przy pewnych przestępstwach również w postaci nieumyślności (lekkomyślność lub niedbalstwo). W prawie pol. nie istnieje odpowiedzialność karna zbiorowa, każdy odpowiada za swój czyn stosownie do rodzaju i stopnia swojej winy. Odpowiedzialność karną stosuje się za dokonanie przestępstwa i za jego usiłowanie. Odpowiedzialności karnej podlega sprawca (współsprawcy) przestępstwa, podżegacz i pomocnik. Czynności przygotowawcze do przestępstwa oraz wejście w porozumienie w celu jego popełnienia są karane tylko w wypadkach określonych w ustawie. Odpowiedzialność karną wyłączają: działanie pod wpływem przymusu fiz. lub błędu, obrona konieczna, stan wyższej konieczności, znikomość społ. niebezpieczeństwa czynu, ryzyko gosp. i badawcze, w pewnych warunkach także wiążący rozkaz przełożonego, zgoda pokrzywdzonego, wykonywanie obowiązków urzędowych, zaw. lub wychowawczych, zwyczaj. Odpowiedzialność dyscyplinarna jest rodzajem odpowiedzialności pracowniczej ponoszonej przez mianowanego pracownika państw. (m.in. sędziego, prokuratora, nauczyciela, kolejarza), funkcjonariusza publicznego, przedstawiciela tzw. wolnego zawodu (np. adwokata, notariusza), także przedstawiciela zawodu objętego samorządem zaw. (np. lekarz, doradca podatkowy) lub pracownika samorządowego przed organem dyscyplinarnym w razie poważnego naruszenia obowiązków służbowych lub zawodowych. Odpowiedzialność konstytucyjna i polityczna rządu; odpowiedzialność konstytucyjna — pociągnięcie czł. rządu do odpowiedzialności za działalność niezgodną z konstytucją przed specjalnym trybunałem (Trybunał Stanu, impeachment); odpowiedzialność polityczna — negatywna ocena polityki rządu lub działalności jego członków powodująca odwołanie ze stanowisk, w systemie parlamentarno-gabinetowym przez uchwalenie wotum nieufności lub odmówienie wotum zaufania przez parlament. Odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa państw jest wynikiem naruszenia prawa międzynar. (delikt, 5); państwo odpowiada za działania (i zaniechania) swoich organów, a niekiedy i swoich obywateli; konsekwencją odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej państw jest obowiązek wynagradzania szkód i strat, jeśli to możliwe, przez przywrócenie do stanu pierwotnego (restytucja), ewentualnie odszkodowanie, przeproszenie lub wyrażenie ubolewania; realizacja jej napotyka w praktyce poważne trudności; prace nad skodyfikowaniem zasad odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej od wielu lat są prowadzone przez ONZ.