wina
Encyklopedia PWN
zgodnie z zasadą w. [łac. nullum crimen sine culpa ‘nie ma przestępstwa bez winy’] nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeśli nie można mu przypisać winy w czasie czynu; kara nie może zostać orzeczona bez stwierdzenia winy sprawcy, stopień w. limituje wymiar kary, której dolegliwość niezależnie od innych okoliczności związanych z czynem i osobą sprawcy nie może go przekraczać. Polski Kodeks karny nie zawiera definicji winy, podstawę odpowiedzialności karnej jednak opiera na normatywnej teorii winy; wyodrębnia również w. od strony podmiotowej przestępstwa — Kodeks karny z 1969 bowiem posługiwał się pojęciami winy umyślnej i nieumyślnej, natomiast Kodeks karny z 1997 uznał umyślność i nieumyślność za znamiona czynu zabronionego, a nie za formy winy; czyn zabroniony może charakteryzować się zamiarem jego realizacji (przestępstwo umyślne) albo brakiem takiego zamiaru, przy naruszeniu obowiązujących zasad ostrożności (przestępstwo nieumyślne). Przypisanie sprawcy winy wymaga zaistnienia kilku przesłanek: 1) sprawca musi być zdatny do przypisania mu winy, czyli w chwili czynu być w odpowiednim wieku (skończone 17 lat, a przy niektórych przestępstwach 15) oraz musi być poczytalny przynajmniej w stopniu ograniczonym (poczytalność ograniczona nie znosi winy, może jedynie prowadzić do nadzwyczajnego złagodzenia kary); 2) sprawca musi mieć możliwość rozpoznania bezprawności czynu oraz możliwość rozpoznania, że nie zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność lub winy (istotny błąd co do faktu wyłącza jedynie odpowiedzialność za przestępstwa umyślne, sprawca może odpowiadać za przestępstwo nieumyślne, jeśli prawo przewiduje taki typ danego czynu); 3) wymagalność zachowania zgodnego z prawem musi zachodzić w konkretnej sytuacji (np. sprawca nie działa w stanie wyższej konieczności, ratując jedno dobro kosztem innego dobra o tej samej wartości).
W prawie cywilnym umyślne lub wynikające z niedbalstwa przekroczenie zakazu nieczynienia drugiemu szkody stanowi jedną z podstaw odpowiedzialności (cywilnym), która sprowadza się do obowiązku naprawienia szkody. winę można przypisać tylko osobie, która ma dostateczny stopień rozeznania swego postępowania i swobodę kierowania nim. W stosunkach zobowiązaniowych (w przypadku odpowiedzialności kontraktowej) dłużnik odpowiada z reguły również za niedbalstwo, tj. wtedy, gdy jego zachowanie odbiega od przyjętego miernika staranności, którego powinien on w danej sytuacji przestrzegać. Ustawa wprowadza niekiedy domniemanie winy, np. domniemanie winy w ramach nadzoru (kiedy szkodę popełniła osoba poddana nadzorowi), a także domniemanie winy w wyborze wykonawcy (szkodę wyrządziła osoba, którą się ktoś posługuje).
