liryka
jeden z 3 rodzajów literackich, obejmujący utwory głównie wierszowane, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne człowieka, jego uczucia, doznania i przekonania.
[gr.],
liryka
Encyklopedia PWN
Zasadniczym składnikiem utworu lirycznego jest podmiot liryczny („ja liryczne”), którego subiektywne wzruszenia lub myśli organizują utwór, stwarzając motywację dla wszystkich elementów przedstawienia; podstawową formą językową jest monolog liryczny. Rozróżnia się lirykę bezpośrednią, w której podmiot występuje w pierwszej osobie i bezpośrednio demonstruje świat swoich przeżyć w monologu o charakterze wyznania; w romantyzmie odmiana uznawana za wyraz autentycznych doświadczeń duchowych poety („mowa uczuć”), określana mianem liryki osobistej w opozycji do liryki maski czy liryki roli, obiektywizujących uczucia poety, ukrytego za postacią fikcyjnego bohatera; współczesna teoria liryki głosi pogląd o fikcyjno-literackim charakterze podmiotu lirycznego; liryka pośrednia, w której „ja liryczne” kryje się za konstrukcją świata przedstawionego lub w bezosobowej refleksji (pododmianami liryki pośredniej są: liryka opisowa, kryjąca subiektywizm podmiotu w opisie świata zewnętrznego, głównie krajobrazu, i liryka sytuacyjna, posługująca się elementami fabularnymi, dialogiem, sielanka); poza rozróżnieniem liryki bezpośredniej i pośredniej znajduje się liryka inwokacyjna, w której monolog ma formę retorycznego zwrotu do adresata (oda, list poetycki), oraz liryka podmiotu zbiorowego, wyrażająca zbiorowe przekonania i emocje (hymn), której pierwotną formą była grecka liryka chóralna. Liryka jest uznawana za najbardziej pierwotną formę twórczości literackiej, wywodzi się ją z obrzędów religijnych, zaklęć magicznych, modlitw; początkowo obejmowała teksty pieśniowe wykonywane z akompaniamentem muzycznym (melika) z okazji świąt; ich charakter oraz rodzaj instrumentu decydowały o podziale na gatunki; momentem przełomowym w rozwoju liryki było oderwanie się jej od muzyki; gatunki antyczne (oda, hymn, dytyramb, tren, elegia) przetrwały do czasów romantyzmu, kiedy przyjęto jednolite rozumienie liryki jako ekspresji uczuć i myśli; podział na gatunki zastąpiono odmianami rodzajowymi, kryterium w ich rozróżnieniu stanowi typ wyrażonych przez lirykę przeżyć, m.in. liryka miłosna, refleksyjno-filozoficzna, religijna, patriotyczna.
