sonet

sonet

[wł. sonetto < łac. sonus ‘dźwięk’],

utwór liryczny złożony z 14 wersów, zgrupowanych w 2 strofach 4-wersowych i w 2 strofach 3-wersowych (tercetach).

Stanowi kompozycję stroficzną o kunsztownej strukturze składniowo-intonacyjnej i wersyfikacyjnej, w której ostatni tercet bywa często puentą całego utworu. Forma s. ukształtowała się w poezji wł.; klas. kształt nadali jej Dante Alighieri i F. Petrarca, tworząc kompozycję zbudowaną z 14 wersów 11-zgłoskowych, w tym — 2 czterowierszy o rymach okalających abba abba i 2 tercetów o 2 lub 3 rymach, najczęściej w układach cde cde albo cdc dcd. W tej formie s. rozpowszechnił się w XV i XVI w. w poezji eur., początkowo w Hiszpanii (J. Boscán, Garcilaso de la Vega, Lope de Vega) i w Portugalii (A. Ferreira, L. de Camões), a później we Francji (C. Marot, P. Ronsard, J. du Bellay) i w Anglii (Th. Wyatt, H. Surrey, E. Spenser, Szekspir). W literaturze fr. i ang. uległ pewnym modyfikacjom.

W Polsce pierwsze s. powstały w epoce renesansu pod piórem J. Kochanowskiego; w epoce baroku s. pisali: M. Sęp Sarzyński, S. Grabowiecki, J.A. Morsztyn, S.H. Lubomirski. Po okresie zaniku w XVIII w. odrodzenie s. nastąpiło w epoce romantyzmu (W. Wordsworth, J. Keats, E. Barret-Browning, A. Puszkin, H. Heine, w Polsce A. Mickiewicz, J. Słowacki, S. Goszczyński i wielu in.). Bujny rozkwit tej formy przyniósł parnasizm (Th. Gautier, Ch.M.R. Leconte de Lisle, J.M. de Heredia, Ch. Baudelaire), który oddziałał również na s. polski (A. Asnyk, M. Konopnicka, F. Faleński). W okresie Młodej Polski szeroko uprawiany — w twórczości J. Kasprowicza, Z. Przesmyckiego, K. Tetmajera, B. Ostrowskiej, L. Staffa. W 20-leciu międzywojennym s. pisali m.in.: J. Iwaszkiewicz, Staff, B. Leśmian, A. Słonimski, po II wojnie świat. — S. Grochowiak, J.M. Rymkiewicz, S. Barańczak.

Lucylla Pszczołowska

Kochanowski Jan — epitafium w kościele parafialnym we Zwoleniu