Szwecja. Literatura

Szwecja. Literatura.

Najstarszymi zabytkami piśmiennictwa szwedz. są inskrypcje runiczne (runy) z III–XII w. W XIII w. zaczęła kształtować się literatura średniow. w języku łac. oraz w języku szwedz. (zbiory praw, kroniki, poezja rycerska, ballady lud.). Okres reformacji i humanizmu (XVI w.) przyniósł przekład Biblii i dzieła hist. (m.in. Olausa Petri, Olausa Magnusa, J. Messeniusa). Rozkwit potęgi Szwecji w poł. XVII w. przyczynił się do rozwoju kultury; gł. przedstawicielami tego okresu byli L. Wivallius i G. Stiernhielm oraz O. Rudbeck, twórca koncepcji gotycyzmu w Skandynawii. W XVIII w. pod wpływem kultury fr. rozwinęło się w Szwecji oświecenie, którego wczesnym przedstawicielem był O. von Dalin (założyciel pisma „Then swänska Argus”), a gł. twórcami — poetka H.Ch. Nordenflycht, J.H. Kellgren; poza gł. nurtem oświecenia tworzyli: poeta C.M. Bellman i filozof-mistyk E. Swedenborg; tendencje preromant. reprezentował Th. Thorild. Romantyzm, inspirowany gł. przez filozofię i literaturę niem., którego prekursorami byli J.O. Wallin i B. Lidner, rozwijał się w tzw. nurcie idealistycznym (P.D.A. Atterbom) i w zwracającym się ku nord.-staroskand. przeszłości nurcie nar. (E.G. Geijer); oba te nurty połączyła twórczość E. Tegnéra; wybitną indywidualnością poet. był E.J. Stagnelius. Na przełomie romantyzmu i realizmu tworzyli: C.J.L. Almqvist i powieściopisarka F. Bremer. Przeciwko ideom romant. występowali w latach 40. XIX w. rzecznicy klas. prostoty i realizmu (J.L. Runeberg, C. Snoilsky, A.V. Rydberg).

W krąg kultury eur. literaturę szwedz. wprowadził A. Strindberg, przyswajając jej współcz., eur. kierunki i prądy — od naturalizmu po neoromantyzm. W latach 80. XIX w. tendencje realist. i naturalist., nawiązujące do doświadczeń duńskich (G. Brandes) i norw. (H. Ibsen), podjęli m.in.: E. Ahlgren, O. Hansson i O. Levertin; w latach 90. dominował neoromantyzm (V. von Heidenstam, E.A. Karlfeldt, S. Lagerlöf, G. Fröding i in.). W prozie typowej dla fin de siècle’u zaznaczyły się wpływy filozofii A. Schopenhauera i F. Nietzschego (H. Söderberg, B. Bergman, A. Engström), w poezji pojawił się ekspresjonizm i surrealizm (V. Ekelund). Wraz z ewolucją społ.-gosp. kraju na przełomie stuleci wzmogły się w literaturze szwedz. tendencje realist., m.in.: w prozie — H. Bergmana, L. Nordströma, G. Hellströma, S. Sivertza, E. Wägner oraz w liryce — A. Βsterlinga i K. Asplunda. Odrębny nurt zainicjowany przez grupę pisarzy proletariackich (M. Koch, G. Hedenvind-Eriksson, D. Andersson) był kontynuowany przez: E. Johnsona, I. Lo-Johanssona, V. Moberga, J. Fridegårda, M. Martinson i R. Värnlunda; 1929 przedstawiciele grupy poet. Fem unga (A. Lundkvist, J.B. Kjellgren, H. Martinson, E. Asklund, G. Sandgren) ogłosili swoje pisarskie credo. Krytycyzm społ. znalazł swój wyraz w psychol. prozie A. von Krusenstjerna. Najwybitniejszym prozaikiem lat międzywojennych był P. Lagerkvist, w liryce przodował B. Sjöberg; lirykę o tendencjach pesymistycznych tworzyli H. Gullberg, G. Ekelöf i J. Edfelt.

Podczas II wojny światowej w literaturze szwedz. zaznaczyły się silne tendencje antyfaszystowskie (m.in. Lundkvist, Lagerkvist, Moberg), debiutowali wtedy poeci: E. Lindegren, K. Vennberg, W. Aspenström, i prozaicy: L. Ahlin, S. Dagerman, S. Arnér, po wojnie zaś — L. Gustafsson, L. Gyllensten, P.Ch. Jersild, W. Kyrklund, B. Setterlind, P.O. Sundman, i pisarki: B. Trotzig, S. Lidman. Spośród pisarzy młodego pokolenia wyróżniają się: w prozie — S. Delblanc, P. Wästberg, P.G. Evander, G. Palm (także poeta), P.O. Enquist, B. Runeborg, pisarka M. Talgree, w poezji — G. Sonnevi, T. Transtrőmer; szczególną popularność zdobyła A. Lindgren, autorka znanych na całym świecie książek dla dzieci i młodzieży; współcz. prozę szwedz. reprezentują: J. Fogelbäck, K. Johansson, J. Maartenson, O. Ollansson, R. Tornborg, V. Sjöman, E. Morris, A.L. Bäckmann (w ich utworach analiza problemów społ.-polit., a zwłaszcza problematyki władzy); T. Dahl, E. Norman, S. Aakesson, K. Ekman skupiają się na problemach współcz. sytuacji kobiet. Na pocz. lat 80. rozwinął się postmodernizm, którego bardzo wyraźne przejawy występują w krytyce lit. oraz w poezji. W obliczu kryzysu gosp. na pocz. lat 90. pojawiły się w literaturze wątki rozrachunku z ideami państwa dobrobytu (M.G. Axelsson, Jersild); poezję uprawiali K. Lugn, A. Jäderlund, E. Runefelt; dramaty tworzył L. Norén. Preferowanym gatunkiem lit. lat 90. XX w. była nowela (Tunström, U. Eriksson, T. Lindgren). Wysoki poziom osiagnęła literatura kryminalna (H. Nesser, H. Mankell).