Szwecja. Warunki naturalne
 
Encyklopedia PWN
Szwecja. Warunki naturalne.
Rozciągłość południkowa Szwecji wynosi 1750 km, równoleżnikowa — 640 km; Szwecja dzieli się na regiony geogr.-hist.: Norrland — górzysto-wyżynna część północna, Svealand — wyżynno-nizinna część środkowopołudniowa, Götaland — nizinna część południowa; powierzchnia Szwecji (ok. 80% obszaru poniżej 500 m) charakteryzuje się młodą rzeźbą polodowcową, z licznie występującymi jeziorami; pod względem geol. Szwecja leży na tarczy bałtyckiej, która należy do najstarszych na Ziemi; tarcza jest zbud. z prekambryjskich skał krystal., gł. granitów, łupków i gnejsów; miejscami zalegają utwory młodsze — kambryjskie oraz sylurskie wapienie, łupki i piaskowce, zwłaszcza w Svealandzie i Götalandzie; z najmłodszych skał jest zbud. płw. Skania na krańcach południowych — mezozoicznych, przede wszystkim kredowych, oraz trzeciorzędowych. W północno-zachodniej części kraju (Norrland) wzdłuż granicy z Norwegią ciągną się G. Skandynawskie (z najwyższym w Szwecji szczytem Kebnekaise, 2111 m), będące starym zdenudowanym górotworem kaledońskim ponownie wypiętrzonym w trzeciorzędzie, z charakterystycznymi rozległymi płaskowyżami, zw. fieldami; w kierunku wschodnim G. Skandynawskie przechodzą w Wyż. Północnoszwedzką (wys. 400–700 m), w kierunku południowym (Svealand) — Pojezierze Środkowoszwedzkie z wielkimi jeziorami tektoniczno-lodowcowymi, następnie w wyż. Smålandu (wysokość do 377 m) w Götalandzie; wzdłuż wybrzeży południowych i wschodnich rozciągają się niziny nadmor., m.in. Hallandu nad Kattegatem, Kalmarska nad środkową częścią Morza Bałtyckiego oraz Pobrzeże Zachodniobotnickie (nad Zat. Botnicką). Wybrzeża Szwecji są silnie rozczłonkowane, typu skjerowego, z licznymi wyspami i wysepkami; długość linii brzegowej bez wysp wynosi 2390 km; największe wyspy: Gotlandia w środkowej części Morza Bałtyckiego i Olandia u wschodnich wybrzeży Götalandu. Klimat umiarkowany, na południu ciepły, w Norrlandzie chłodny; średnie temperatury powietrza są wyższe (o 10°C w styczniu i o 3°C w lipcu) niż powinny być w tych szer. geogr., co wynika z silnego wpływu ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego (przedłużenie Prądu Zatokowego) na masy powietrza w północnej Europie przy przewadze wiatrów zachodnich; średnie temperatury w styczniu wynoszą od 5–0°C na południu do –14°C na północy i w górach, w lipcu — odpowiednio od 15–17°C do 10–11°C; roczne amplitudy temperatur wynoszą od 17°C na południu do 28°C w północnej części Norrlandu; roczne sumy opadów: 300–400 mm na północy, 700–800 mm na równinach południowych, 1500–1700 mm w górach (miejscami do 2000 mm); pokrywa śnieżna utrzymuje się od 8 mies. na północy do 1–2 mies. na południu; Zat. Botnicka zamarza na okres od listopada do połowy maja; kontrasty klim. na obszarze Szwecji wynikają z dużej rozciągłości w kierunku północnym — ponad 15% pow. leży za kołem polarnym. Wody wewn. zajmują ponad 39 tys. km2 (8,7% pow.); ok. 85% obszaru Szwecji należy do zlewiska właściwej części Morza Bałtyckiego, reszta ma odpływ do Skagerraku i Kattegatu; liczne rzeki o dużych spadkach, niekiedy z progami i wodospadami, są zasobne w wodę na całej długości i wyzyskiwane do celów energ. oraz spławu drewna; najdłuższa rz. Klar ma źródła w Norwegii i uchodzi do jez. Wener (odpływ przez rz. Göta do Kattegatu); na Pojezierzu Środkowoszwedzkim wielkie jeziora tektoniczno-lodowcowe: Wener, Wetter, Melar i Hjälmar; bagna i torfowiska zajmują 11% pow. kraju, gł. w Norrlandzie. Roślinność urozmaicona, w przeważającej części zachowana w stanie pierwotnym, zwłaszcza hale górskie, lasy iglaste i brzozowe oraz tundra; lasy zajmują 66,9% pow. (32,1 mln ha), najwięcej w Norrlandzie i Svealandzie; składają się gł. ze świerka (45% pow. leśnej), sosny (40%) i brzozy, tylko w południowych regionach nadbrzeżnych dominują lasy bukowe z domieszką dębu; górna granica lasu od 900 m na południu do 300 m na północy; na obszarach wyższych monotonna i skąpa tundra. Ochrona przyrody, bardzo rygorystyczna, obejmuje obszary gł. w północnej części kraju, m.in. w 28 parkach nar. (największe Sarek, Muddus, Abisko) i 2378 rezerwatach.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Skandynawskie, Góry w okolicy masywu Kebnekaise (Szwecja) fot. D. Koperska-Puskarz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kiruna, kopalnia rudy żelaza (Szwecja) fot. D. Koperska-Puskarz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia