Szwajcaria. Historia
 
Encyklopedia PWN
Szwajcaria. Historia.
W starożytności obszary obecnej Szwajcarii zamieszkiwali Retowiei Celtowie. Jedno z plemion celtyckich — Helweci, osiedliło się na przełomie II i I w. p.n.e. w dolinie rzeki Aare. Od 58 p.n.e. pod panowaniem rzymskim, w granicach prowincji Górna Germania i Recja. W połowie V w. południowo-zachodnia Szwajcaria została opanowana przez Burgundów, północno-wschodnia — Alemanów. W 534–535 znalazła się w państwie Franków. W IX w. podzielona ponownie między Królestwo Burgundii i Niemcy, od 1032–34 w całości pod władzą cesarzy. W XI–XIII w. nastąpił rozwój świeckich i duchownych władztw terytorialnych. W 2. połowie XIII w. w ukształtowała się przewaga hrabiów sabaudzkich i Habsburgów. Obawiające się o swoją wolność prakantony Uri, Schwyz i Unterwalden zawarły 1291 związek wieczysty. Układ ten (wielokrotnie zagrożony) stał się podstawą powstania Związku Szwajcarskiego. Z dalszą walką o uniezależnienie się od Habsburgów wiążą się legendy o przysiędze na Rütli, o Wilhelmie Tellu i Winkelriedzie. Zwycięstwa Szwajcarów nad wojskami Habsburgów, 1315 pod Morgarten, 1386 pod Sempach i 1388 pod Näfels, utrwaliły niezależność polityczną Szwajcarów. 1332–53 do Związku Szwajcarskiego przystąpiły: Lucerna, Zurych, Glarus, Zug oraz Berno. Dalsze sukcesy członków Związku doprowadziły do uznania go przez cesarstwo (pokój bazylejski 1499). W początkach XVI w. do Związku przystąpiły: Bazylea, Szafuza, Appenzell, sprzymierzyła się Gryzonia. Zwycięstwa w wojnach rozsławiły Szwajcarów w Europie, starano się pozyskać ich jako sojuszników lub jako wojsko zaciężne (piechota szwajcarska). 1500–15 Szwajcarzy wzięli udział w wojnach włoskich, zyskując dla Związku Szwajcarskiego m.in. Locarno, Lugano i (do 1797) Valtellinę nad Adygą.
W XVI w. Szwajcaria stała się jednym z gł. ośrodków reformacji (U. Zwingli, J. Kalwin), która objęła głównie kantony miejskie. W 1531, po wojnie kantonów protestanckich z katolickimi (wiejskimi), nastąpiło ustalenie podziału wyznaniowego kantonów. Pokój westfalski z 1648 zatwierdził niepodległość Szwajcarii i uniezależnił ją od Rzeszy. Długi okres pokoju był korzystny dla rozwoju miast; w 2. poł. XVII w. nastąpił napływ francuskich hugenotów, gł. rzemieślników, powstały liczne przędzalnie i tkalnie jedwabiu i bawełny, wytwórnie zegarków. W XVIII w. wystąpiły oznaki kryzysu związanego z brakiem władzy centralnej i jedności politycznej. Faktyczne rządy bogatego patrycjatu miejskiego i szlachty budziły sprzeciw reszty społeczeństwa. Równocześnie rodziły się pierwsze próby integracji elit społecznych przez różne dobrowolne zrzeszenia; pod wpływem haseł rewolucji francuskie. W 1789 demokraci, w porozumieniu z rządem francuskim, zainicjowali powstanie w kantonie Vaud. Powstała wówczas Republika Helwecka. Rabunki dokonywane przez Francuzów, wewnętrzne walki polityczne oraz narzucona przez Napoleona I nowa konstytucja, uzależniająca Szwajcarię od Francji, jak również zmuszenie Szwajcarów do udziału w wojnach napoleońskich, obudziły nastroje antyfrancuskie.
W 1813 rząd szwajcarski ogłosił neutralność, którą 1815 zagwarantował kongres wiedeński. Przystąpienie Szwajcarii (1817) do Świętego Przymierza wzmocniło siły konserwatystów; spory katolików z protestantami i liberałów (tzw. radykałów) z klerykałami doprowadziły 1847 do wojny domowej, w której zwycięstwo odnieśli radykałowie szwajcarscy. W 1848 uchwalono nową demokratyczną konstytucję, związek państw przekształcił się w państwo związkowe (od 1874 republika federacyjna) z siedzibą rządu w Bernie.
Na przełomie XIX i XX w. rozpoczął się szybki rozwój przemysłu (maszynowy, spożywczy — P. Suchard, J. Maggi, H. Nestlé), wzrost udziału w handlu międzynarodowym. Szwajcaria stała się jednak przede wszystkim centrum finansowym o znaczeniu światowym. Znaczne dochody zaczęto czerpać z turystyki zagranicznej. Jako kraj swobód demokratycznych, od XIX w. Szwajcaria stała się schroniskiem emigrantów politycznych oraz ośrodkiem zagranicznych rewolucjonistów. Podczas I i II wojny światowej Szwajcaria. zachowała neutralność. Od 1921 była członkiem Ligi Narodów, której udzieliła siedziby w Genewie. W okresie międzywojennym władzę sprawowały rządy koalicyjne Szwajcaria stała się krajem wysoko uprzemysłowionym. Kantony pozbawione zupełnie przemysłu, jak np. Gryzonia, rozwinęły na wielką skalę usługi turystyczne i hotelarstwo. Od 1923 Szwajcaria ekonomicznie i politycznie związała ze sobą Księstwo Liechtensteinu. W czasie II wojny światowej Szwajcaria ułatwiała działalność Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, tolerowała na swym terytorium działalność wywiadów stron walczących. W 1940, po klęsce Francji, w Szwajcarii internowano ok. 30 tys. żołnierzy francuskich i polskich.
Po II wojnie światowej władzę w Szwajcarii sprawują nadal rządy koalicyjne, trzon stanowią radykalni demokraci, chrześcijańscy konserwatyści i socjaldemokraci. Szwajcaria jest członkiem EFTA (od 1960). W 1972 Szwajcaria podpisała układy w sprawie ustalenia nowych stosunków z EWG (o strefie wolnego handlu). W 1986 referendum odrzuciło propozycję Rady Związku formalnego przystąpienia Szwajcarii do ONZ (ostatecznie Szwajcaria przystąpiła 2002). Wobec tworzenia się w Europie wspólnego rynku, od końca lat 80. do 1992 w Szwajcarii toczyła się dyskusja o przyłączeniu się do Wspólnot Europejskich (popierały je głównie strefy związane z wielkim przemysłem). W 1992 Szwajcaria została członkiem Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. W referendum odrzucono natomiast układ o Europejskim Obszarze Gospodarczym (1992). Mimo to postępuje integracja Szwajcarii z strukturami europejskimi — porozumienia handlowe między Szwajcarią a UE, kończące rokowania prowadzone w latach 90., zostały zaakceptowane w referendum 2000.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia