Szwajcaria. Literatura
 
Encyklopedia PWN
Szwajcaria. Literatura.
Obejmuje piśmiennictwo w 4 językach: niem., fr., wł. i retoromańskim. Najbujniej literatura szwajc. rozwinęła się w języku niem., jej początki sięgają X–XI w. i są związane z opactwem Sankt Gallen (Notker III i jego uczeń Ekkehard IV); średniow. lirykę rycerską reprezentowali minnesingerzy (Rudolf von Fenis, Steinmar von Klingnau), epikę — Rudolf von Ems i Ulrich von Zatzikhofen; popularnością cieszyły się zwłaszcza anonimowe eposy bohaterskie o królu Ostrogotów Teodoryku Wielkim (tzw. Dietrich-Epen), należące do kręgu tematów i motywów z Pieśni o Nibelungach. W XIV w. pojawiła się literatura mieszczańska (U. Boner, H. Wittenweiler); w przeszczepianiu na grunt szwajc. kultury wł. odrodzenia zasłużył się szczególnie N. von Wyle; żywy ośr. myśli humanist. stworzył w Bazylei w czasie swego pobytu (1521–29) Erazm z Rotterdamu; piśmiennictwo nauk. reprezentowali m.in. przyrodnik K. Gesner i historyk A. Tschudi; rozwijał się dramat reformacyjny (P. Gugenbach, N. Manuel, J. Ruf), wyparty później przez katol. dramat barokowy. Wiek XVIII był okresem rozkwitu literatury szwajc., powstały wtedy i znajdowały szeroki oddźwięk w literaturze eur. publikacje kryt. J.J. Bodmera i J.J. Breitingera (występujących przeciw klasycyzmowi J. Gottscheda), poezje pasterskie S. Gessnera, poematy A. von Hallera, plebejska autobiografia U. Bräkera, hist. i dydaktyczne pisarstwo H. Zschokkego, teorie J.K. Lavatera i dzieła J.H. Pestalozziego. W XIX w. w literaturze szwajc. dominował nurt czerpiący inspirację z życia wsi szwajc., zwłaszcza w twórczości 3 wybitnych prozaików realistów: J. Gotthelfa, G. Kellera i C.F. Meyera; nurt ten kontynuowali: M. Inglin, G. Renker, J. Schaffner. Zainteresowanie historią kultury, wywołane dziełami J. Burckhardta, znalazło wyraz m.in. w prozie R. Faesiego i E. Stickelbergera; najwybitniejszą indywidualnością literatury szwajc. końca XIX i pocz. XX w. był C. Spitteler. W okresie I wojny świat. i bezpośrednio po niej bujnie rozwijała się liryka ekspresjonistyczna (A. Stramm), Zurych był ważnym ośr. eur. dadaizmu; wielkim uznaniem cieszyła się proza R. Walsera, podobnie jak twórczość R.M. Rilkego i H. Hessego, dla których Szwajcaria stała się ostatnim azylem; szeroką popularność zdobyły psychol. i egzotyczne powieści J. Knittla. Po II wojnie świat. międzynar. uznanie zyskał dramat dzięki twórczości F. Dürrenmatta i M. Frischa (także prozaików); wybitnym przedstawicielem poezji konkretnej jest E. Gomringer; nowszą prozę szwajc. reprezentują m.in.: A. Muschg, P. Bichsel, W.M. Diggelmann, K. Guggenheim, K. Marti, P. Nizon, O.F. Walter, W. Vogt, J. Steiner, G. Späth, U. Widmer; duży rozgłos zyskały eseje E. von Dänikena.
Początki literatury szwajc. w języku fr. sięgają XVI w. (rel. twórczość J. Calvina i S. Castellona); rozkwit nastąpił w XVIII w. (m.in. H.B. de Saussure); w 1. poł. XIX w. tworzyli: prozaik R. Toepffer i poeta J. Olivier; w latach 80. ukazały się fragmenty słynnego dziennika H.F. Amiela; rozwinął się esej (A.L.G. de Staël, B. Constant). W XX w. wyróżniła się proza Ch.F. Ramuza, podkreślającego związki z ziemią rodzinną; pod jego wpływem tworzyli M. Saint-Hélier i liryk H. Spiess. Współcześnie wyróżniają się: w prozie — Y.Z. Graggen, A. Rivaz, J. Marteaux, M. Zermatten, w poezji: J. Pache, a zwłaszcza J. Chessex, w eseistyce — M. Raymond, J. Starobinski.
Literatura szwajc. w języku wł. zaczęła powstawać w XVI w. (F. Cicerio, F. Soave), do jej rozkwitu (V. d’Alberti, St. Franscini) przyczyniło się uznanie Ticino jako kantonu (XIX w.). Pierwszym znanym pisarzem włoskojęzycznym był poeta i prozaik, F. Chiesa (którego twórczość silnie oddziałała na G. Zoppiego), a także A. Nessi, P. Bianconi. Wśród pisarzy współcz. dominują: G. Orelli, A. Case, A. Berioli.
Do XIX w. w języku retorom. powstawały niemal wyłącznie utwory o tematyce rel. i historiograficznej. Reformacja przyczyniła się do pogłębienia różnic dialektalnych języka retorom. (powstały 3 jego odmiany). Literatura szwajc. w języku retorom. nosi najsilniejsze znamiona regionalizmu (P. Lansel); do jej rozwoju przyczyniło się uznanie języka retorom. za czwarty język urzędowy w Szwajcarii. Wśród współcz. prozaików wyróżniają się: O.F. Walter, M. Loetscher, W. Vogt, J. Steiner, R. Beretta, P. Martini, W.M. Diggelmann, A. Muschg, poezję reprezentują: M. Rauch, P.A. Lozza.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia