Szwajcaria. Polonia i Polacy

Szwajcaria. Polonia i Polacy.

Przyczyną pierwszego napływu Polaków do Szwajcarii był I rozbiór Polski; 1772 na emigrację udała się kilkusetosobowa grupa konfederatów barskich; w Szwajcarii znaleźli się wówczas m.in. M. Pac, M. Krasiński, I. Bohusz. Następni wychodźcy polit. to powstańcy kościuszkowscy 1794 (m.in. T. Kościuszko) oraz listopadowi 1830–31. W latach 30. XIX w. oprócz uczestników powstania przebywało w Szwajcarii wielu wybitnych przedstawicieli pol. sztuki i nauki, m.in.: J. Słowacki, A. Garczyński, A. Mickiewicz, A. Towiański, J.P. Lelewel, A. Stryjeński. Jednym z uczestników powstania, który osiedlił się w Szwajcarii., był A. Patek (1845 zał. wytwórnię zegarków, firma Patek-Philippe istnieje do dziś). Kolejne fale wychodźców pol. przybyły do Szwajcarii po Wiośnie Ludów 1848 i powstaniu styczniowym 1863–64 (ok. 2 tys.). Powstawały pol. stowarzyszenia; 1864 Tow. Wzajemnej Pomocy z A. Gillerem na czele; 1865 Zjednoczenie Towarzystw Pol. w Szwajcarii (Giller, A. Dubiecki i F. Lacki); najliczniejszą organizacją emigrantów postyczniowych było Zjednoczenie Emigracji Polskiej, które wydawało „Niepodległość” (1866–70) i  „Wiarę” (1866–67); ponadto ukazywały się m.in. „Der Weisse Adler” (1864–65, W. Plater), „Ojczyzna” (1865, Giller); z Tow. Demokr. (L. Mierosławski) był związany „Głos Demokraty” (1865–66). W 1870 powstało Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu. W Szwajcarii pracowało wielu pol. pisarzy, poetów i uczonych; młodzież pol. studiowała na szwajc. uniw. (1880–1918 ok. 3 tys.). Profesorem politechniki w Zurychu był G. Narutowicz; na uniwersytecie we Fryburgu wykładali: J. Kallenbach, S. Dobrzycki, K. Regamey; prace badawcze we Fryburgu prowadził I. Mościcki.

U schyłku XIX w. Szwajcaria stała się też ośr. pol. ruchu socjalist. (B. Limanowski, M. Kasprzak, K. Dłuski, L. Krzywicki, L. Waryński, W. Wróblewski, J. Marchlewski, Z. Balicki, Z. Miłkowski), wydawano „Równość”, „Przedświt” i in. Od pocz. XX w. zaczęli napływać pol. wychodźcy zarobkowi; do wybuchu I wojny świat. — ok. 2 tys.; w większości robotnicy rolni z Galicji i Królestwa Polskiego. Przed I wojną świat. liczba Polaków w Szwajcarii wynosiła ok. 10 tys. W 1914 Narutowicz zał. w Zurychu Pol. Kom. Samopomocy; 1915 utworzono w Lozannie (później przeniesiono do Vevey) Kom. Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce (kierowany przez H. Sienkiewicza); 1915, z inicjatywy J. Kucharzewskiego, powstało stowarzyszenie La Pologne et la Guerre, propagujące w krajach alianckich ideę całkowitej niepodległości Polski.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości 1918 większość emigrantów pol. wróciła do kraju. Na pocz. lat 30. w Szwajcarii przebywało ok. 4 tys. obywateli polskich. W latach międzywojennych do Szwajcarii nadal przyjeżdżała na studia pol. młodzież; pol. życie polit. koncentrowało się wokół I. Paderewskiego w Morges. W czasie II wojny światowej, po kapitulacji Francji (VI 1940), na terenie Szwajcarii znaleźli się żołnierze 2. Dyw. Strzelców Pieszych (ok. 12 tys.); zorganizowano dla nich wiele kursów w zakresie szkoły podstawowej, liceum, kształcenia zaw. oraz 3 obozy uniwersyteckie (w Winterthur, Fryburgu i Herisan); ogółem uzyskali 323 dyplomy ukończenia wyższych uczelni, 123 doktoraty i 2 habilitacje. Po wojnie część wróciła do Polski (ok. 3 tys.), część udała się do USA, Kanady, Australii. W okresie powojennym liczbę Polaków szacowano na 2–3 tys. osób; wg statystyk szwajc. 1997 w Szwajcarii przebywało 4327 Polaków (tzn. osób z pol. paszportem), natomiast szacunki środowisk polonijnych wskazują na ok. 20 tys. Polaków i osób pol. pochodzenia; większość stanowią wykwalifikowani robotnicy, duży udział mają pracownicy nauk., lekarze, inżynierowie (ok. 30%). Główne ośr.: Zurych, Winterthur, Sankt Gallen, Genewa, Lozanna, Bazylea, Neuchâtel i Fryburg. W 1948 powstał we Fryburgu Związek Organizacji Pol. w Szwajcarii (A. Bronarski); w Zurychu działa zorganizowana przez księdza J.M. Bocheńskiego Pol. Misja Katol.; w Bernie — Klub Pol. (zał. 1948), w Neuchâtel — Tow. Przyjaźni Pol.-Szwajc. (zał. 1969), w Lozannie — Tow. Pol.-Szwajc. (S. Liberek), w Morges — Tow. Przyjaciół Paderewskiego (1977); nadal działają Pol. Muzeum Nar. w Rapperswilu i Muzeum T. Kościuszki w Solurze (zał. 1936).