Indyjski, Ocean

Indyjski, Ocean, ang. Indian Ocean,

ocean między Afryką, Azją, Australią i Antarktydą, w większości na półkuli południowej;

Powierzchnia oceanu: 76,2 mln km²; udział w powierzchni oceanu — 21%; udział w powierzchni Ziemi — 15%

Objętość wód: ok. 284,6 mln km³; udział w objętości wód wszechoceanu — 21,3%

Głębokość akwenu: średnia — 3 756 m, maksymalna — 7 729 m (Jawajski, Rów; według innych źródeł 7450 m)

Pływy: półdobowe, mieszane, dobowe; wysokość pływów: 12 m — zatoka Collier

Baseny oceaniczne: Arabski, Basen, Środkowoindyjski, Basen, Kokosowy, Basen, Południowoaustralijski, Basen, Australijsko-Antarktyczny, Basen, Crozeta, Basen, Madagaskarski, Basen, Maskareński, Basen, Afrykańsko-Antarktyczny, Basen, Somalijski, Basen

Prądy morskie: ciepłe: Monsunowy, Prąd, Somalijski, Prąd (w zimie), Mozambicki, Prąd, Madagaskarski, Prąd, Agulhas; zimne: Zachodnioaustralijski, Prąd, Somalijski, Prąd (w lecie), Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy (część);

Ważniejsze porty: przeładunkowe: Port Hedland, Dampier, Dubajj, Richards Bay; kontenerowe: Dubajj, Dżudda, Jawaharlal Nehru Port Trust, Rajsut (Salala), Kolombo, Chaur Fakkan, Melbourne

na południowym zachodzie umownie graniczy z Oceanem Atlantyckim wzdłuż południka 20°E między Afryką i Antarktydą, z Oceanem Spokojnym — od cieśniny Malakka wzdłuż brzegów Archipelagu Malajskiego do Cieśniny Torresa, następnie wzdłuż południka 146°50′E między Tasmanią i Antarktydą; powierzchnia 76,2 mln km²; obejmuje morza: Czerwone, Arabskie (z zatokami: Adeńską, Perską, Omańską, Kambajską), Andamańskie, Timor, Arafura (z zatoką Karpentaria), Riiser-Larsena, Kosmonautów, Davisa, Mawsona, d'Urville'a oraz zatoki: Bengalską i Wielką Australijską, a także cieśninę kanał Mozambicki; większe wyspy lub archipelagi: Madagaskar, Maskareny, Komory, Seszele, Czagos w części zachodniej; Sokotra — w północno-zachodniej; Cejlon, Malediwy, Lakszadiwy, Nikobary — w północnej; Kokosowe — w północno-wschodniej; Tasmania — w południowo-wschodniej; Kerguelena, Heard, Crozeta, Amsterdam, Saint-Paul — w południowej; ponadto w obrębie szelfu kontynentalnego u wybrzeży wszystkich otaczających ocean kontynentów występują liczne, niewielkie wyspy, m.in. Zanzibar, Pemba, Kangura. Ocean Indyjski powstał w wyniku rozpadu (na przełomie jury i kredy) lądu Gondwana i stopniowego odsuwania się od siebie jej fragmentów; bazaltowe łożysko dna oceanu pokrywają głównie osady kredowe i kenozoiczne. Średnia głębokość 3756 m, maksymalna — 7729 m (wg innych źródeł 7450 m), w Rowie Jawajskim. Ukształtowanie dna jest bardzo urozmaicone; przebieg grzbietów śródoceanicznych (Arabsko-Indyjski, Środkowoindyjski, Zachodnioindyjski, Wzniesienie Australijsko-Antarktyczne) ma kształt odwróconej litery Y, pozostałe wzniesienia są wyższe, m.in. charakterystyczny zrębowy Grzbiet Wschodnioindyjski ciągnący się niemal 4800 km wzdłuż południka 90°E (prawdopodobnie najdłuższa prawie idealnie prosta forma powierzchni litosfery); w basenach oceanicznych (Somalijski, Maskareński, Madagaskarski, Mozambicki, Komorski, Agulhas na płycie afrykańskiej, Omański, Arabski, Środkowoindyjski, Andamański, Kokosowy, Zachodnioaustralijski, Północnoaustralijski, Amsterdamski, Południowoaustralijski na płycie indoaustral., Crozeta, Afrykańsko-Antarktyczny i Autralijsko-Antarktyczny na płycie antarktycznej) wulkany podmorskie oraz rozległe równiny abysalne lub stożki akumulacyjne z wielkich rzek (np. Gangesu, Brahmaputry). Szelfy są stosunkowo wąskie, większe powierzchnie zajmują tylko u ujścia Indusu, Narbady, Gangesu z Brahmaputrą, Irawadi i Saluinu oraz u północnych, północno-zachodnich i południowych brzegów Australii. Stoki kontynentalne są porozcinane kanionami podwodnymi, m.in.: Gangesu, zwany Bezdenną Jamą (długość ok. 125 km, głębokość do 1300 m), Martaban (długość 150 km), Indusu (długość ok. 115 km, szerokość 3,5–5,5 km), Trikunamalaja (długość ok. 70 km), Zambezi i Tugela (długość ok. 40 km), Perth oraz Murray. Obrzeża kontynentalne tzn. szelfy, stoki i podnóża kontynentalne określające granice cokołów tworzących kontynenty zajmują 29% powierzchni dna. Temperatura wód powierzchniowych waha się od ponad 30°C na Morzu Czerwonym i w Zatoce Perskiej, 28–29°C w strefie równikowej do −1°C w Antarktyce; zasolenie jest duże — od powyżej 42‰ w Morzu Czerwonym, 35,5‰ w Zatoce Perskiej i Morzu Arabskim do 34‰ w wodach antarktycznych, 25‰ w Zatoce Bengalskiej i 20‰ w Morzu Andamańskim; największe prądy ciepłe to Monsunowy (w zimie), Somalijski (w zimie), Mozambicki, Madagaskarski, Agulhas i Południoworównikowy, a główne prądy zimne to część Antarktycznego Prądu Okołobiegunowego, Zachodnioaustralijski i Somalijski (w lecie). W Oceanie Indyjskim notuje się pływy wszystkich typów; w północnej części przeważają pływy półdobowe (jedynie w Morzu Arabskim pływy mieszane); wysokość fali pływowej przy wybrzeżach do 2–4 m, jedynie w zatoce Collier (północno-zachodnie wybrzeża Australii) do 10–12 m. Zjawiska lodowe w Oceanie Indyjskim występują w ciągu całego roku, sięgając maksymalnie do 40°S; na południe od tej szerokości geograficznej spotyka się: dryfujące kry i pola lodowe, lód szelfowy oraz góry lodowe; lód zaczyna narastać w marcu, osiągając maksymalny zasięg na przełomie września i października; minimalny zasięg lodów występuje w lutym i na początku marca; góry lodowe schodzą do 40°S, ich przeciętny wiek szacuje się na ok. 4 lata. Największe lodowce szelfowe w antarktycznej części Oceanu Indyjskiego: Amery’ego nad zatoką Mackenzie, Zachodni nad Morzem Davisa, Shackletona nad Morzem Mawsona. Zlewisko Oceanu Indyjskiego obejmuje ok. 17% powierzchni kontynentów, odpływa ok. 1/5 wód rzecznych; uchodzą m.in. rzeki (wg wielkości odpływu): Ganges z Brahmaputrą, Irawadi, Saluin, Zambezi, Indus.

Phangnga Park Narodowy (Tajlandia)