Grecja. Literatura

Grecja. Literatura.

Literatura starogrecka — Grecji starożytnej literatura. Upadek cesarstwa bizant. (1453) i 4-wiekowa niewola tur. przyniosły utratę ciągłości tradycji lit. sięgającej starożytności i upadek kultury; powstała liczna diaspora gr. w Europie. Do pocz. XX w. w literaturze gr. wyróżnia się 3 kierunki: archaizujący (kontynuacja tradycji tzw. drugiej sofistyki i bizant. literatury oficjalnej), który dominował w okresie niewoli tur.; ludowy (demotyk), reprezentowany gł. przez anonimowe pieśni lud. (tragudia); mieszany, łączący elementy obu poprzednich. W okresie odrodzenia (1453–1669) powstała na Krecie pod panowaniem Wenecjan oryginalna twórczość dram. i poezja epicka (W. Kornaros). Dążenie do odzyskania wolności (powstania przeciw Turkom 1770, 1789, 1821) znalazły odbicie w pieśniach zbójnickich (kleftyckich); uczucia nar. budzili, inspirowani rewolucyjnym nurtem romant., poeci Szkoły Jońskiej (gł. przedstawiciel D. Solomos i twórca gr. hymnu nar., A. Kalwos), którzy jako pierwsi wprowadzili do literatury język ludowy. Wraz z odzyskaniem niepodległości (1830) zaostrzył się spór językowy: konserwatywne warstwy fanariotów i Kościoła poparły sztuczny, „oczyszczony” język, tzw. katarewusę (A. Korais); solidaryzowała się z nimi romant. Szkoła Ateńska (1830–80); pisarz i filolog, J. Psicharis, udowodnił naukowo ciągłość ewolucyjną od staroż. greki do demotyku, domagając się uznania go za język lit.; natomiast poeci Nowej Szkoły Ateńskiej (1880–1930), z K. Palamasem na czele, dążyli do scalenia wszystkich elementów tradycji gr. starożytności, Bizancjum, czasów nowożytnych. Wpływy fr. parnasistów i symbolistów można odnaleźć m.in. u J. Drosinisa, J. Griparisa, z kręgu modernizmu wywodziła się także, pisana w swoistym mieszanym języku, oryginalna twórczość K. Kawafisa, katastrofizm reprezentował K. Kariotakis. Proza nie dorównywała poezji poziomem artyst.; rozwijała się zwłaszcza nowelistyka o tematyce marynistycznej (A. Karkawitsas), obyczajowej (A. Papadiamandis), patriotycznej (J. Wlachojanis). W powieści, oprócz tematyki hist. (E. Roidis), wprowadzono wątki psychol. i społ. (K. Theotokis, D. Wutiras, G. Ksenopulos); satyrę uprawiali A. i P. Sutsos, J. Suris, dramat — Ksenopulos, twórcą Nowej Sceny był S. Melas. W poezji, oprócz Palamasa, gł. twórcami byli: mistyk A. Sikelianos i piewca proletariatu K. Warnalis; ok. 1930 debiutowało pokolenie, które dokonało zasadniczego przełomu w poezji gr. i rozsławiło literaturę gr. poza granicami kraju; należeli do niego laureaci Nagrody Nobla — J. Seferis i O. Elitis, surrealiści — N. Engonopulos, N. Gatsos, A. Embirikos, oraz poeci lewicy — J. Ritsos, R. Bumi-Papa, N. Papas, N. Wretakos; niespokojną i awangardową postawę Pokolenia Roku 30 odzwierciedlają liczne pisma lit. („Nea Estia”). Wiek XX wydał także wielkich prozaików (N. Kazandzakis, S. Miriwilis, I. Wenezis); wielu pisarzy, zwłaszcza po II wojnie świat., wprowadziło do swych utworów (mimo nie sprzyjających warunków) tematykę społ.-polit. (M. Lundemis, S. Tsirkas, W. Wasilikos, D. Chadzis, A. Samarakis). Podczas wojny lub niedługo po niej debiutowali m.in. poeci: T. Liwaditis, M. Anagnostakis, G. Sarandis, T. Sinopulos, I. Simopulos. Pokolenie poetów ”antykonformistów„ debiutujących w latach 70. liczy ponad 60 twórców (poezję gr. cechuje zresztą ogromna różnorodność kierunków i prądów); coraz wyraźniej dochodzi do głosu twórczość kobiet: G. Sarandi, M. Liberaki, M. Dhuki, M. Karapanu. Co roku przyznaje się ok. 200 nagród literackich.

Bibliografia

N. CHADZINIKOLAULiteratura nowogrecka 1453–1983, Warszawa–Poznań 1986.