Estonia. Literatura
 
Encyklopedia PWN
Estonia. Literatura.
Najstarsze drukowane zabytki w języku estońskim należą do literatury rel.: katechizm katol. (1517) — hipotetycznie, pisma protest. (1525), katechizm luterański (1535), przekład Biblii hebrajskiej (1739), inicjatorem artyst. poezji estońskiej był K.J. Petersen, przedstawiciel klasycyzmu, nawiązujący do wzorów twórczości lud.; z bogatych tradycji folkloru estońskiego zrodził się epos nar. Kalevipoeg (1857–61), oparty zwłaszcza na legendach i pieśniach, zbieranych początkowo przez F.R. Fählmanna, ostatecznie oprac. przez F.R. Kreutzwalda; 2. poł. XIX w. to okres tzw. odrodzenia nar. i dojrzałego romantyzmu, rozwoju poezji i dramatu (L. Koidula) oraz teatru estońskiego (powstał w latach 70.); koniec XIX i pocz. XX w. znamionuje intensywny rozwój realist. powieści i noweli, zwłaszcza o tematyce społ. (E. Vilde, A. Kitzberg, E. Särgava-Peterson, J. Liiv); za arcydzieła estońskiej dramaturgii uznano utwory Kitzberga; 1905–07 rozkwit ruchu młodoest. Noor Eesti głoszącego program wyzwolenia literatury estońskiej spod wpływów literatury niem. i ros. oraz wzorowania się na literaturach fr. i skand. (G. Suits, F. Tuglas); rozwój kierunku realist. i symbolizmu; z kręgu modernistów estońskich wyłoniła się 1917–19 grupa pisarzy Siuru ['niebieski ptak`], do której należeli m.in.: twórcy estońskiej poezji M. Under, H. Visnapuu, Suits; o rozwoju powieści zadecydowała twórczość najwybitniejszego estońskiego powieściopisarza A.H. Tammsaare oraz A. Gaitita, A. Mälka; popularność zdobył dramatopisarz H. Raudsepp; kierunek badaniom lit. i krytyce nadawali Suits, Tuglas, J. Semper, A. Annist, A. Oras; w okresie międzywojennym pisarze podejmowali wątki niepodl., często występując przeciw eur. ruchom faszystowskim. Po proklamowaniu Estońskiej SRR 1940 dominującym kierunkiem stał się realizm socjalist.; podczas II wojny światowej przeważała tematyka patriotyczna; 1944 większość pisarzy emigrowała (m.in. Suits, Under, Visnapuu, Gailit, Mälk); za czołowego przedstawiciela emigr. literatury został uznany B. Kangro, poeta, powieściopisarz, badacz literatury i wydawca; gł. ośr. zycia lit. stała się Szwecja, gdzie tworzyli: K. Ristikivi, V. Uibopuu, A. Mägi, H. Nôu, R. Kolk, K. Lepik, I. Laaban, A. Vihalemm. W kraju niektórzy pisarze byli więzieni, kilku zginęło. Po 1950 w prozie zarysowały się tendencje do poszerzania problematyki i środków wypowiedzi; na pierwsze miejsce wysunęła się literatura faktu, zwłaszcza proza reportażowa (R. Sigre, J. Smuul, A. Kaal, J. Peegel); w latach 60. nastąpiło ożywienie życia lit. związane z liberalizacją polityki sowieckiej; w sposób pośredni, poprzez filoz. uogólnienie lub poet. przesłanie twórcy wyrażali wrogość Estończyków do władzy totalitarnej, czyniąc często motywem przewodnim niesprawiedliwość hist., jaka stała się udziałem ich narodu; przywrócono literaturze estońskiej wielu pisarzy emigr.; w prozie rozwijano często tematykę II wojny światowej oraz obyczajową, co znalazło wyraz zarówno u pisarzy starszego pokolenia (P. Kuusberg), jak i średniego (E. Vetemaa, M. Mutt, L. Meri, M. Unt, M. Traat). Kultywowana przez L. Promet i E. Krustena nowelistyka uzupełniała dążenia A. Hint, Krustea, H. Kiik do wielkich form epiki z życia estońskiego narodu; oprócz prozy hist., której mistrzem stał się J. Kross, ważne miejsce zajęła proza społ.-psychol. zajmująca się sytuacją jednostki w społeczeństwie (A. Valton, M. Saat, Unt, V. Vahig, R. Saluri, J. Kruusval); twórczość poet. ujawniła duże zróżnicowanie problemowo-stylistyczne: łączenie klas. wzorców ze źródłami folklorystycznymi w filoz. poezji B. Alver, alegoryczne uogólnienia problematyki humanist. w poezji D. Vaarandi, wątki publicyst. w liryce Smuula, nowatorskie poszukiwania w dziedzinie formy poet. w twórczości A. Aliksaara, H. Runnela i P.E. Rummo, liryczna intymność poezji E. Niit, V. Luik, J. Kaplińskiego, A. Siiga, D. Karevej, J. Viidinga; w dramatopisarstwie zarysował się kierunek nowatorski wprowadzający elementy groteski, satyry i sarkazmu (A. Liives, Vetemaa, Saluri i in.); wzrosło znaczenie dramatu filoz. (Rummo); podjęto też wszechstronne badania nad estońską literaturą klas. (E. Sigel, V. Attoa, A. Vinkel, E. Nirk) oraz współcz. (Attoa, E. Ertis, E. Paal, O. Joga), a także innych narodów (N. Bassel). Po odzyskaniu niepodległości przez Estonię nastąpił dalszy rozwój literatury; do przedstawicieli nowej generacji twórców należą — w prozie m.in.: E. Tode (właśc. T. Õnnepalu), R. Pôder, T. Raudam, O. Remsu, M. Berg, A. Kivirähk, J. Ehlvest, w poezji — m.in.: J. Hirv, K. Kesküla, E. Mihkelson, P. Beier, H. Krull. W 1943 powstał Związek Pisarzy Estońskich; czasopisma poświęcone literaturze i językowi estońskiemu: „Looming” (od 1923) i  „Keelja kirjandus” (od 1958).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia