prawo rzymskie

prawo rzymskie,

prawo starożytnego Rzymu, które rozwijało się od początków historii miasta do czasów Justyniana I Wielkiego.

Regulowało stosunki związane z instytucjami państwa (ius publicum) oraz wzajemne stosunki między osobami w zakresie ich uprawnień osobowych i majątkowych (ius privatum). Początkowo prawo prywatne było ściśle związane z prawem publicznym; było ono zwyczajowe, niepisane i pod ochroną kapłanów. Pierwszym dziełem ustawodawczym obejmującym całokształt prawa było prawo dwunastu tablic. Najważniejszym prawem przysługującym tylko obywatelom rzymskim było ius civile, którego źródło stanowił zwyczaj i ustawy podejmowane na zgromadzeniach ludowych (komicje); wraz z ius civile rozwinęło się ius honorarium, którego źródłem były edykty magistratur, szczególnie pretorów; działalność pretora dla peregrynów przyczyniła się do stworzenia trzeciego systemu — ius gentium, który w zasadniczych pojęciach był zgodny z przepisami obcych ludów. W okresie cesarstwa prawo tworzyły rozporządzenia cesarskie (konstytucje) oraz opinie wybitnych prawników. Kodyfikacja prawa nastąpiła dopiero w VI w., za cesarza Justyniana I Wielkiego (Corpus Iuris Civilis). Prawo rzymskie wywarło znaczny wpływ na rozwój prawa w zachodniej i środkowej Europie. W Polsce elementy prawa rzymskiego występują w statutach Kazimierza III Wielkiego i Statucie warckim, ale moc posiłkową prawo rzymskie miało tylko w prawie miejskim (za pośrednictwem prawa magdeburskiego) oraz w III Statucie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Do wybitnych przedstawicieli polskiej nauki prawa rzymskiego należą: E. Gintowt, K. Kolańczyk, I. Koschembahr-Łyskowski, H. Kupiszewski, Z. Lisowski, W. Osuchowski, R. Taubenschlag, A. Wiliński, W. Wołodkiewicz, S. Wróblewski, F. Zoll (st.).