Corpus Iuris Civilis

Corpus Iuris Civilis

[łac., ‘zbiór prawa cywilnego’],

używana od XVI w. nazwa kodyfikacji prawa rzymskiego (Digesta, Institutiones i Codex) powstałej w średniowieczu 528–534 za cesarza Justyniana I Wielkiego oraz (oparty na zbiorach prywatnych) zbiór nowych konstytucji tegoż cesarza — Nowele (Leges novellae) wydanych po jej zakończeniu.

Kodyfikacja odbyła się w kilku etapach: najpierw powstał Kodeks (Codex), zbiór konstytucji cesarskich (najstarsze z czasów Hadriana), następnie Digesta (Pandectae), zbiór fragmentów z pism jurystów rzymskich (najobszerniejsza część C.I.C.) oraz Instytucje (Institutiones), elementarny podręcznik, którego treść była równocześnie obowiązującym prawem; aby dostosować Kodeks do norm zawartych w wydanych później Digestach, Instytucjach oraz nowych konstytucjach, przygotowano jego drugą redakcję, pod nazwą Codex repetitae prelectionis, z mocą obowiązującą od 534. Kodyfikacja justyniańska umożliwiła wpływ prawa rzymskiego na prawo stanowione i na doktryny prawne w wielu krajach; poprzez Bizancjum oddziaływała na rozwój prawa na wschodzie Europy; w zachodniej Europie wpływ praw rzymskich zapoczątkowała działająca w XII–XIII w. szkoła glosatorów. Kodyfikacja justyniańska stanowi podstawowe źródło do poznania historii prawa rzymskiego, ponieważ fragmenty pism prawników zawarte w Digestach, oznaczone w tzw. inskrypcji, pochodzą z różnych czasów (początkątek I w. p.n.e.–IV w. n.e.); o dacie wydania poszczególnych konstytucji informuje zwykle tzw. subskrypcja. Ze względu na cel praktyczny kodyfikacji wiele zawartych w niej tekstów uległo przeróbkom (interpolacja); dzieło Justyniana nie było zatem czystą kompilacją; wykrycie zmian w tekstach pierwotnych zaprzątało umysły wielu badaczy.