iurisprudentia
w starożytnym Rzymie wiedza prawnicza w szerokim znaczeniu, podbudowana znajomością prawa i doświadczeniem w jego stosowaniu przez uczonych prawników;
[łac., ‘nauka prawa’, ‘prawoznawstwo’],
iurisprudentia
Encyklopedia PWN
miała duże znaczenie w tworzeniu prawa i jego interpretacji (interpretatio). Nauka prawa w okresie archaicznym była, ze względu na formalny rygoryzm ówczesnego prawa, rodzajem wiedzy tajemnej pozostającej w rękach kapłanów. Dysponowali oni znajomością formuł słownych używanych w aktach prawnych oraz formuł niezbędnych do rozpoczęcia postępowania sądowego. Kapłani prowadzili też kalendarz wyznaczający dni, w których można było dokonać czynności prawnych i sądowych. Ogłoszenie 304 p.n.e. przez Flawiusza (Gneius Flavius) zbioru formuł procesowych rozpoczęło rozwój świeckiej nauki prawa; początkowo miała ona charakter praktyczny: układanie formularzy aktów prawnych, udzielanie stronom pomocy w toczącym się procesie oraz porad prawnych urzędnikom, sędziom i stronom. Za twórcę rzymskiej iurisprudentia jest uważany Catus. Iurisprudentia świecka dzieliła się na okresy: przedklasyczny — do końca republiki, klasyczny — I, II i do połowy III w. n.e., oraz poklasyczny (schyłkowy) — od połowy III do VI w. n.e. Rzymska iurisprudentia osiągnęła swą świetność w końcu republiki i w okresie pryncypatu. Okres pryncypatu jest nazywany klasycznym okresem rozwoju iurisprudentia; działały 2 szkoły prawa: Prokulianów (Prokulianie) i Sabinianów (Sabinianie). Najwybitniejsi prawnicy okresu klasycznego: Marek Labeon, Gaius Ateius Capito, Sabinus, Celsus, Salwiusz Julianus, Pomponiusz, Gajus, Emiliusz Papinian, Ulpian. Juryści okresu klasycznego tworzyli swe dzieła w formie zbiorów kazuistycznych rozstrzygnięć prawnych (quaestiones, responsa), podręczników elementarnych (institutiones), szczegółowych opracowań całego prawa (digesta) oraz komentarzy do ustaw, edyktów urzędników, dzieł prawników tworzących wcześniej. Okres dominatu (poklasyczny) rzymskiej nauki prawa stanowi upadek iurisprudentia. Ten ostatni wiek to podokres justyniański (panowanie cesarza Justyniana I Wielkiego, 527–565) — ważny z powodu dokonania kodyfikacji justyniańskiej (Corpus Iuris Civilis, Digesta).
Witold Wołodkiewicz
