proces rzymski,
ogół norm regulujących w staroż. Rzymie sposób postępowania w sprawach sądowych;
proces rzymski
Encyklopedia PWN
postępowanie w sprawach karnych (proces karny) toczyło się przed urzędnikiem, od którego decyzji można było odwołać się do komicjów (provocatio ad populum); w poł. II w. p.n.e. powstało sądownictwo sprawowane przez kolegia sędziowskie (quaestiones perpetuae) powoływane do rozpatrywania różnych rodzajów przestępstw; na ich skład miał wpływ oskarżony i oskarżyciel; w sądownictwie karnym brał też udział senat, a następnie princeps. Postępowanie o naruszenie uprawnień jednostki (proces prywatny) było przez ponad 700 lat podzielone na 2 fazy: przed pretorem i przed sędzią prywatnym; dotyczyło to tzw. procesu legisakcyjnego (dostępnego tylko dla obywateli rzymskich), w którym twierdzenia stron musiały być wypowiadane przed pretorem w postaci niezmiennych formuł słownych, jak i tzw. procesu formułkowego (od II w. p.n.e.), nieformalistycznego, w którym pretor oddziaływał na postępowanie przed sędzią przez ułożenie formułki pisemnej dla powoda (formula). W epoce dominatu sędziego prywatnego zastąpił urzędnik; tzw. proces kognicyjny, nadzwyczajny, sprawowany tylko przez urzędników, z czasem wyparł zwyczajny proces formułkowy; wprowadził apelację i zatarł różnicę w postępowaniu w sprawach karnych i prywatnych.
