delictum

delictum

[łac., ‘przestępstwo’],

w prawie rzymskim czyn niedozwolony, przestępstwo;

rozróżniano delictum prawa publicznego i delictum prawa prywatnego (delictum publica i delictum privata). Delictum prawa publicznego określane jako zbrodnie (crimen), godziły w interesy ogółu i podlegały sankcji publicznoprawnej realizowanej przez władzę państwową. Czyny przestępne godzące w interesy osobiste i majątkowe osób prywatnych były traktowane jako przestępstwa prawa prywatnego; stanowiły źródło powstania zobowiązania między sprawcą a poszkodowanym, rozstrzyganego w procesie prywatnym; dochodzenie odpowiedzialności za te przestępstwa pozostawiano poszkodowanym. W rzymskim prawie klasycznie wyróżniano 4 typowe delictum: kradzież (furtum), rabunek (rapina), bezprawne wyrządzenie szkody majątkowej (damnum iniuria datum) i zniewaga (iniuria). Sankcje, które stosowano wobec sprawcy delictum, ulegały zmianom; w okresie obowiązywania prawa dwunastu tablic jeszcze stosowano zemstę prywatną i prawo odwetu (talio). Stopniowo eliminowano te środki, zastępując je określonymi stawkami kar pieniężnych płaconych przez sprawcę poszkodowanemu. W okresie cesarstwa system kar prywatnych zaczął konkurować z systemem odpowiedzialności publicznoprawnej, realizowanym w procesie kognicyjnym.