etatyzm

etatyzm

[fr. étatisme < état ‘państwo’],

ekon. w ogólnym znaczeniu — koncepcja zakładająca podporządkowanie jednostkowych i grupowych interesów społeczeństwa interesowi państwa;

etatyzm oznacza ingerencję państwa w różne dziedziny życia gospodarczego, społecznego, kulturalnego, w życie samorządów, stowarzyszeń, małych grup i jednostek i przejęcie odpowiedzialności za wiele sfer aktywności społecznej; w znaczeniu gospodarczym etatyzm jest odmianą interwencjonizmu państwowego i oznacza przejmowanie przez państwo funkcji podmiotu gospodarczego — państwo jest inwestorem, pracodawcą, producentem, nabywcą i sprzedawcą określonych surowców, półproduktów, wyrobów gotowych, usług i technologii, eksporterem i importerem, kredytodawcą lub pożyczkobiorcą, organizatorem procesów gospodarczych, zarządcą, dysponentem i właścicielem przedsiębiorstw.

Etatystyczne koncepcje polityki gospodarczej zakładają, że rynek jest z natury niesprawnym mechanizmem regulacyjnym, którego funkcjonowanie wywołuje różnego rodzaju skutki uboczne, nie zapewniając jednocześnie racjonalnego podziału dochodów i zasobów, ani długookresowej efektywnej alokacji czynników produkcji. Koncepcje etatystyczne nie zakładają jednak zastępowania rynku przez państwo. Zadaniem państwa jest ingerencja w strukturę podmiotową rynku (subwencje) oraz wspomaganie pewnych jego elementów dotyczących popytu i podaży (ceny maksymalne i minimalne, płace minimalne, świadczenia społeczne). Rezultatem rozwoju etatyzmu, w wąskim znaczeniu tego terminu, jest istnienie w gospodarce narodowej sektora przedsiębiorstw państwowych, tradycyjnie głównie w dziedzinie infrastruktury ekonomicznej (transport, łączność, energia itp.), bez której niemożliwe jest funkcjonowanie gospodarki jako całości. Korzystne warunki rozwoju etatyzmu występują w okresie wzmożonych zbrojeń oraz działań wojennych. Inną przyczyną rozwoju etatyzmu jest dążenie do zwiększenia dochodów skarbu państwa — powstają wówczas tzw. monopole państwowe.

Rozwój etatyzmu jest dopuszczany przez nowsze kierunki myśli ekonomicznej, takie jak keynesizm i jego współczesne odmiany — ich przedstawiciele uważają, że państwo powinno brać coraz większą odpowiedzialność za bezpośrednią organizację inwestycji w sytuacjach, w których zawodzi wszelka pośrednia regulacja działalności inwestycyjnej kapitału prywatnego. Tradycyjna ekonomia, mająca swe korzenie w liberalnych doktrynach XVIII i XIX w., wyklucza możliwość tego typu rozwiązań.

Danuta Drabińska

Bibliografia

K. Dziewulski Spór o etatyzm 1919–1939, Warszawa 1991;

J. Wierzbołowski Interwencjonizm państwowy we współczesnej gospodarce rynkowej, Warszawa 1991;

E. Domańska Wokół interwencji państwa w gospodarkę, Warszawa 1992.