stan wojenny w Polsce
 
Encyklopedia PWN
stan wojenny w Polsce 1981–83,
przygotowywany od X 1980 przez Sztab Generalny WP i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, wprowadzony został w nocy z 12 na 13 XII 1981 przez I sekretarza KC PZPR i premiera generała W. Jaruzelskiego oraz ministrów obrony narodowej i spraw wewnętrznych;
potwierdzony dekretem Rady Państwa przyjętym wbrew prawu na posiedzeniu w nocy 13 XII (konstytucja nie zezwalała na wydawanie dekretów w czasie trwania sesji sejmu) formalnie administrowany przez Wojskową Radę Ocalenia Narodowego (przewodniczący generał W. Jaruzelski); uzasadniany załamaniem gospodarczym kraju, groźbą anarchii, wojny domowej i przejęcia władzy przez Solidarność (od 1989 generał Jaruzelski podkreśla zagrożenie interwencją wojsk Układu Warszawskiego oraz naciski władz ZSRR); w rzeczywistości miał na celu obronę istniejącego systemu poprzez rozbicie i zlikwidowanie Solidarności jako wielkiej siły społecznej niezależnej od władzy komunistycznej. Na podstawie dekretów Rady Państwa i rozporządzeń Rady Ministrów ograniczono podstawowe prawa obywatelskie, m.in. aresztowano lub internowano łącznie ponad 10 tys. osób (w tym przewodniczącego Solidarności L. Wałęsę), zawieszono, następnie rozwiązano wszystkie związki zawodowe (X 1982), zdelegalizowano część organizacji społecznych, zakazano strajków, zmilitaryzowano podstawowe dziedziny gospodarki (komunikację, telekomunikację, górnictwo, energetykę i ponad 100 największych przedsiębiorstw przemysłowych), wprowadzono komisarzy wojskowych do zakładów pracy i instytucji państwowych, zakazano zmian miejsca pobytu obywateli bez zezwolenia władz administracyjnych, przerwano, później jawnie kontrolowano łączność telefoniczną na okres od kilku tygodni do kilku miesięcy, zawieszono wydawanie wielu dzienników i czasopism, emitowano tylko programy I radia i telewizji, wprowadzono godzinę milicyjną oraz cenzurę korespondencji, stosowano tryb doraźny w postępowaniu sądowym, przeprowadzono polityczno-ideologiczną weryfikację niektórych grup zawodowych (dziennikarzy, nauczycieli, sędziów). Jednym z zadań stanu wojennego było opanowanie podstawowych ogniw Solidarności przez tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa (z zamiaru tego wycofano się). Część działaczy Solidarności, którzy uniknęli aresztowania, organizowała strajki (XII 1981 w większości wielkich przedsiębiorstw) i in. formy, głównie biernego, oporu społecznego (bojkot państwowych środków masowego przekazu, głównie telewizji) oraz odbudowała w podziemiu struktury NSZZ Solidarność (zakładowe i regionalne, IV 1982 powstała Krajowa Komisja Koordynacyjna); rozwinął się podziemny drugi obieg wydawniczy i niezależne od władz państwowych życie kulturalne (wspierane przez Kościół katolicki). Władze państwowe zwalczały organizacje i instytucje podziemne, strajki okupacyjne i demonstracje uliczne (szczególnie XII 1981, V i VIII 1982) pacyfikowały z użyciem specjalnych oddziałów MO (ZOMO) i ciężkiego sprzętu wojskowego; łącznie kilkadziesiąt osób zginęło, zostało zamordowanych lub zmarło w wyniku pobicia, m.in. zastrzelono 9 górników w Kopelni Wujek w Katowicach (16 XII 1981) i 3 demonstrantów w Lubinie (31 VIII 1982); wiele tysięcy osób aresztowano i skazano na kary więzienia lub grzywny, pozbawiono pracy; wymuszano składanie tzw. deklaracji lojalności wobec władz państwowych; wśród internowanych prowadzono akcję werbunku na tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa, namawiano do emigracji; prowadzono kampanię propagandową uzasadniającą wprowadzenie stanu wojennego i atakującą Solidarność. Represjonowanym pomocy udzielał Kościół katolicki, powstał Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom oraz lokalne komitety w diecezjach i parafiach. Przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego wystąpiły USA i in. państwa zachodnie (sankcje ekonomiczne i akcja informacyjno-propagandowa), działalność Solidarności wspierały centrale związków zawodowych, m.in. AFL-CIO oraz Międzynarodowa Organizacja Pracy, w wielu krajach (głównie RFN, Francja, Włochy, Holandia, państwa skandynawskie) tworzył się spontaniczny ruch poparcia dla Solidarności i potężna akcja pomocy charytatywnej dla ludności Polski. 31 XII 1982 stan wojenny został zawieszony, a 22 VII 1983 odwołany (przy zachowaniu części represyjnego ustawodawstwa).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Warszawa, msza za Ojczyznę w kościele Św. Stanisława Kostki w Warszawiefot. A. Szymański/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Stan wojenny w Polsce 1981–83. Czołg przed Pomnikiem Poległych Stoczniowców w Gdańsku, grudzień 1981 fot. A. Biała/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia