Prawo do strajku. Ma podwójny wymiar: indywidualny i zbiorowy; indywidualny jest prawem jednostki do decydowania o uczestnictwie w strajku lub odmowie udziału. Dobrowolność obowiązuje we wszystkich stadiach trwania strajku (od czynności przygotowawczych, aż do biernego uczestnictwa). Źródło indywidualnego prawa do strajku nie jest rozumiane jednolicie; występuje w: 1) normach prawa stanowionych przez państwo; 2) konstytucyjnie zagwarantowanych prawach obywateli do zrzeszania się, wstępowania do związków zawodowych, organizowania akcji zbiorowych; 3) osiągniętym stopniu rozwoju cywilizacyjnego i kulturowego, zapewniającego jednostkom i grupom społecznym możność publicznego wyrażania poglądów, organizowania się, jawnego wyrażania protestu. W większości rozwiniętych krajów prawo to nie zależy od przynależności do związku zawodowego, lecz jest uprawnieniem wynikającym ze społeczno-prawnego statusu pracownika. Prawna ochrona indywidualnej decyzji o uczestnictwie w strajku ogranicza się do zakazów stosowania bezprawnych środków presji w celu skłonienia do udziału w strajku. Na podstawie norm międzynarodowego prawa pracy, a głównie konwencji i zaleceń MOP oraz rozwiązań przyjętych w ustawodawstwach państwowych, prawo do strajku przysługuje także innym grupom społecznym, zwłaszcza rolnikom, urzędnikom administracji publicznej, a nawet funkcjonariuszom organizacji paramilitarnych (policji, żandarmerii, służby więziennej); może być jednak ograniczone na podstawie przepisów prawa, regulujących sposoby rozstrzygania sporów zbiorowych pracy i realizowania prawa do strajku; stanowią one podstawę do pozbawienia niektórych grup zawodowych (głównie urzędników administracji publicznej i funkcjonariuszy służb paramilitarnych) prawa do strajku; MOP uznaje takie ograniczenia za dopuszczalne, jeżeli wynikają z ustalonej w danym kraju tradycji lub specyfiki warunków. W II RP, z punktu widzenia prawnego, strajk był legalną formą walki; normatywną podstawą prawa do strajku był art. 108 Konstytucji marcowej 1921 o wolności koalicji, tzn. organizowania zgromadzeń, zawiązywania stowarzyszeń i związków; brakowało jednak szczegółowego uregulowania prawnego strajku w ustawodawstwie z tego okresu. Po II wojnie światowej prawo do strajku zostało zapisane w ustawie z 1982 o związkach zawodowych; obecnie — w ustawie z 23 V 1991 o rozwiązywaniu sporów zbiorowych; na podstawie tej ustawy wprowadzono ograniczenia w prawie do strajku: 1) niedopuszczalne jest zaprzestanie pracy na tych stanowiskach, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa państwa; 2) wskazanie organów władzy i administracji publicznej, w których niedopuszczalne jest organizowanie strajków (Urząd Ochrony Państwa, policja, wojsko, sądy, prokuratura, organy administracji rządowej i samorządowej).
W innych państwach (np. Francji, Holandii, Belgii) ograniczenia prawa do strajku mają nieco mniejszy zakres. W Niemczech prawo do strajku jest zapisane w konstytucji z 1949, a dodatkowo potwierdzone i rozszerzone w noweli do konstytucji z 1968, która stwierdza m.in., że prawo do strajku nie może być ograniczone nawet w okresie stanu wyjątkowego zarządzonego w związku z zagrożeniami zewnętrznymi lub wewnętrznymi państwa; także w konstytucji włoskiej z 1947 i konstytucji francuskiej z 1958 są zagwarantowane prawa do strajku, a szczegółowo uregulowane w ustawach, w których określono zasady rokowań zbiorowych oraz ustanowiono liczne — fakultatywne lub obligatoryjne — instytucje mediacji (rozjemstwa), arbitrażu społecznego; w USA prawo do strajku (z wyłączeniem jednak urzędników służby cywilnej) wynika z tzw. ustawy Wagnera z 1935 (National Labour Relations Act), która chociaż nie zawiera żadnych szczegółowych unormowań dotyczących strajku, to jej główne znaczenie sprowadza się do ustawowego potwierdzenia ustalonego stanu swobód związkowych; istotne ograniczenia w prawie do strajku wprowadziła ustawa Tafta–Hartleya z 1947; na praktykę organizowania strajku istotny wpływ wywiera także orzecznictwo sądów, a zwłaszcza Sądu Najwyższego USA, które kształtuje dozwolone i zakazane metody akcji strajkowych, głównie dotyczących tzw. pikiet.
Strajk jest działaniem zbiorowym, podczas którego jednostki są względem siebie solidarne, podporządkowują się decyzjom i zaleceniom kierowniczego centrum; strajk jako instrument presji psychicznej powinien być zawsze działaniem racjonalnym, a jego organizacja powinna być powierzona określonemu związkowi zawodowemu lub innemu, powołanemu doraźnie przez pracowników, organowi kierowniczemu. Realizacja indywidualnego prawa do strajku następuje w formie uchwały jednego z wymienionych organów. Następuje przeniesienie praw indywidualnych na rzecz innego podmiotu prawa. Określenie w przepisach sposobu realizacji prawa do strajku uzasadnia podział strajków na: legalne (tzn. zgodne z prawem) i tzw. dzikie (niezgodne z prawem). W Polsce za obowiązujące przesłanki legalności strajków można m.in. uznać: 1) ogłoszenie strajku dla obrony praw i interesów, które zostały określone w ustawie; 2) identyczność żądań określonych we wniosku inicjującym zatarg zbiorowy pracy z celami ogłoszonego strajku; 3) przestrzeganie ustawowych zakazów strajku; 4) nieprzekraczanie czasowych limitów strajków ostrzegawczych i solidarnościowych; 5) stosowanie metod (technik) strajku, które nie są sprzeczne z porządkiem organizacyjnym w zakładzie pracy i powszechnymi normami porządku. W innych krajach warunki legalności strajku mogą być szersze lub węższe, np. w Niemczech i Włoszech zakazuje się tzw. strajków politycznych (skierowanych przeciwko państwu i jego organom); w Niemczech zakazane są też strajki solidarnościowe i tzw. sympatyzujące. Strajk powinien być przerwany lub zawieszony, gdy osiągnięcie głównego celu okazało się niemożliwe lub bezprzedmiotowe, chociaż prawo polskie i wielu innych państw nie ustanawia limitów czasowych strajku ekonomicznego. Za naruszenie ustawowych warunków realizacji prawa do strajku jego organizatorzy, a także bierni uczestnicy mogą ponosić odpowiedzialność karną, organizatorzy zaś — nawet odpowiedzialność odszkodowawczą (materialną) w stosunku do osób, które doznały szkód w następstwie strajku lub jeśli strajk był przeprowadzony niezgodnie z prawem. Udział pracownika w strajku zorganizowanym zgodnie z prawem nie stanowi — wg prawa polskiego, a także innych państw — naruszenia przez pracownika zobowiązań wobec pracodawcy i nie uzasadnia stosowania wobec niego środków dyscyplinarnych lub represyjnych. Podstawowym środkiem walki pracodawców z tzw. nielegalnymi strajkami jest w niektórych krajach lokaut (ang. lock out); polega on na natychmiastowym rozwiązaniu indywidualnych stosunków pracy z wszystkimi pracownikami strajkującymi lub faktycznym zamknięciu zakładu; prawo polskie nie uznaje lokautu za dozwolony sposób walki ze strajkami. Ważnym źródłem informacji o zalecanych sposobach wykonywania prawa do strajku są także zalecenia i opinie wyspecjalizowanych organów MOP, a głównie jej organu — Komitetu Wolności Związkowych.
