arbitraż społeczny

arbitraż społeczny,

działalność i zespół instrumentów prawnych, których celem jest łagodzenie i likwidowanie sporów i konfliktów społecznych w zbiorowych stosunkach pracy oraz zapobieganie strajkom.

Instytucję arbitrażu społecznego tak jak prawo do strajku reguluje ustawodawstwo wewnętrzne państwa. W Polsce ustawa z 1991 O rowiązywaniu sporów zbiorowych zawiera katalog środków prawnych przewidzianych dla rozwiązywania zbiorowych sporów pracy oraz ustanawia kolegia arbitrażu społecznego, którym powierzono ich rozstrzyganie. Celem działania kolegiów arbitrażu społecznego jest rozwiązywanie toczących się sporów oraz zapobieganie strajkom. Kolegia są właściwe w sporach zbiorowych między pracownikami a pracodawcą lub pracodawcami, które dotyczą: warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Spory mogą być zakładowe i wielozakładowe. W razie powstania sporu obowiązkiem pracodawcy jest podjęcie rokowań, których celem jest rozwiązanie go w drodze porozumienia; jeżeli porozumienie nie zostanie osiągnięte, istnieje obowiązek sporządzenia protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron. W razie kontynuowania sporu przez pracowników jest on dalej prowadzony przy udziale mediatora. Nieosiągnięcie porozumienia rozwiązującego spór zbiorowy w postępowaniu mediacyjnym uprawnia do podjęcia akcji strajkowej. Przedtem jednak spór ten może zostać przekazany do rozstrzygnięcia przez kolegium arbitrażu społecznego W przeciwieństwie do rokowań i postępowania mediacyjnego nie jest to procedura, która musi poprzedzać podjęcie akcji strajkowej.

Spory zakładowe są rozpatrywane przez kolegia arbitrażu społecznego przy sądach okręgowych, w których został utworzony sąd pracy i ubezpieczeń społecznych; spory wielozakładowe rozpoznaje Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym. Postępowanie przed kolegium arbitrażu społecznego jest fakultatywne, a wydane rozstrzygnięcie wiąże strony, jeżeli żadna ze stron przed poddaniem sporu rozstrzygnięciu kolegium nie postanowi, że orzeczenie kolegium nie będzie miało dla niej charakteru wiążącego. Zbliżoną do arbitrażu społecznego formą prawną jest rozjemcza komisja.