rytmy biologiczne
 
Encyklopedia PWN
rytmy biologiczne, biorytmy,
cykliczne nasilanie się i zmniejszanie procesów życiowych organizmów, będące wyrazem ich przystosowania do zdarzeń w środowisku;
zależą od czynników zewnętrznych, związanych z porami roku i zjawiskami astronomicznymi, i wewnątrzustrojowych (endogennych), związanych z tzw. zegarem biologicznym; najlepiej zbadane są rytmy okołodobowe, które u wyższych ssaków i człowieka dotyczą m.in. przemiany materii, podziałów komórkowych, temperatury ciała, wydzielania niektórych hormonów (np. kortykosterydów, prolaktyny, hormonu wzrostu), ciśnienia tętniczego krwi, sprawności umysłowej. Rytmika tych zjawisk jest tylko częściowo zsynchronizowana z rytmiką snu i czuwania, ponieważ odwrócenie dobowego rytmu dopiero po dłuższym czasie, różnym u różnych ludzi, powoduje zmianę cyklu wahań innych funkcji fizjologicznych; jest to m.in. przyczyną uciążliwości pracy zmianowej, zwłaszcza nocnej, i trudności przystosowania się ludzi do różnych aktywności w różnych strefach czasowych i przy szybkich ich zmianach. Badania przeprowadzane na ludziach izolowanych od otoczenia wykazały, że wahania wielu funkcji fizjologicznych (np. snu i czuwania, temperatury ciała) zachodzą w tych warunkach w rytmie nieco dłuższym od dobowego, do precyzyjnego zsynchronizowania rytmiki tych funkcji z dobą astronomiczną konieczne jest działanie bodźców z zewnątrz. Rola bodźców fizycznych, zwłaszcza oświetlenia, jako synchronizatorów rytmu okołodobowego jest znaczna u zwierząt, natomiast u człowieka większe znaczenie mają sygnały ze środowiska społecznego, ważne są również rytmy miesięczne, np. cykl miesiączkowy u kobiet. U wielu zwierząt występują rytmy roczne, a ich wyznaczniki to najczęściej zmiany długości dnia i nocy; na tym mechanizmie opiera się synchronizacja czynności rozrodczych u wielu zwierząt dzikich i udomowionych (np. owiec), powodująca narodziny potomstwa w optymalnych warunkach klimatycznych.
Siedliskiem endogennego zegara biologicznego jest specjalny ośrodek w podwzgórzu; ma on powiązania z ośrodkami regulującymi wydzielanie hormonów, temperaturę ciała, ciśnienie krwi; w badaniach na owcach wykazano, że u tych zwierząt otrzymuje on informację o warunkach oświetlenia bezpośrednio z siatkówki oczu, bez udziału ośrodków wzrokowych mózgu; u wróbli informacja taka w ogóle nie pochodzi z oczu, lecz z niezależnych narządów światłoczułych w podwzgórzu. Zegar biologiczny to złożony system integracyjny, w którym jest kodowana i przetwarzana informacja o bodźcach synchronizujących rytmikę funkcji fizjologicznych, np. u ptaków wędrownych zegar biologiczny wprowadza poprawkę, wynikającą z różnego położenia ciał niebieskich względem linii horyzontu.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia