powstania wielkopolskie
 
Encyklopedia PWN
powstania wielkopolskie,
walki zbrojne z Prusami na terenie Wielkopolski.
Powstanie 1794. Wybuchło w sierpniu w czasie insurekcji kościuszkowskiej; objęło ziemie II, a następnie I zaboru pruskiego; duże znaczenie miało opanowanie przez powstańców Włocławka (22 VIII) i zniszczenie transportu amunicji przeznaczonego dla armii pruskiej oblegającej Warszawę; sukcesy powstania wielkopolskiego przyczyniły się do zaniechania oblężenia Warszawy; na pomoc powstaniu wielkopolskiemu wyruszył J.H. Dąbrowski, a jego wyprawa (m.in. zdobycie Bydgoszczy 2 X) doprowadziła do zaniechania przez Prusaków działań zaczepnych przeciw insurekcji kościuszkowskiej; upadło w listopadzie wraz z klęską insurekcji.
Powstanie 1806. Wybuchło w listopadzie, gdy po rozbiciu gł. armii Prus armia Napoleona wkroczyła do Wielkopolski; na wezwanie J.H. Dąbrowskiego tworzyły się oddziały powstańcze, które usuwały władze pruskie i rozbrajały garnizony wojsk.; Dąbrowski organizował pierwsze kadry wojska (do III 1807 — 30 tys. żołnierzy); sukcesy powstania przyczyniły się w pewnym stopniu do utworzenia Księstwa Warszawskiego.
W 1846 przygotowano powstanie w Wielkopolsce w związku z zamierzonym powstaniem we wszystkich zaborach; w Poznaniu 4 III zamach na cytadelę zakończył się utarczką przy moście Chwaliszewskim; na przedmieściu Poznania (Górczyn) M. i J. Palaczowie zorganizowali zbrojny oddział chłopski; do wybuchu powstania nie doszło, udaremniły je aresztowania wśród spiskowców oraz niepowodzenie ruchu zbrojnego w innych zaborach.
Powstanie 1848. Związane z Wiosną Ludów; na wieść o wybuchu rewolucji w Berlinie spiskowcy poznańscy (z W. Stefańskim na czele) utworzyli 20 III Komitet Narodowy Polski; ruch przybrał formy na pół legalnego opanowywania władzy na prowincji; Kom. Nar. Polski wyłonił tajny Rząd Nar. (K. Libelt, G. Potworowski, W. Stefański); nacz. wodzem został 10 IV L. Mierosławski; w kwietniu dowództwo pruskie przystąpiło do tłumienia ruchu łamiąc zawartą 11 IV ugodę w Jarosławcu (legalizującą pol. siły zbrojne — 3 tys. w 4 obozach); wojska pruskie rozpoczęły otwarte działanie przeciw oddziałom pol. (rozbicie obozu w Książu 29 IV); 30 IV Mierosławski odniósł zwycięstwo pod Miłosławiem, 2 V pod Wrześnią–Sokołowem; szlachta była przeciwna kontynuowaniu walki, a próby rozwinięcia partyzantki w wojnę lud. podjęto zbyt późno; 9 V podpisano kapitulację. Tradycje tego ruchu miały duże znaczenie dla późniejszego oporu przeciw germanizacji.
Powstanie 1918–19. Rozpoczęte 27 XII 1918 w Poznaniu, wbrew Naczelnej Radzie Ludowej, objęło wiele miast; do 16 I 1919 osiągnęło decydujące sukcesy militarne i polit. (hist. marsz w kierunku Kargowej, wytyczający kierunek powrotu Polski na linię Odry). Powstaniem po wybuchu kierował Komisariat Nacz. Rady Lud.; gł. dow. mjr S. Taczak, od 16 I — gen. J. Dowbor-Muśnicki. W poł. stycznia nastąpiła ofensywa niem. (klęska powstańców pod Szubinem i zwycięstwo pod Osieczną). Walki zakończył 16 II 1919 rozejm w Trewirze; wzdłuż granic terenów wyzwolonych przez wojska powstańcze wytyczono linię demarkacyjną; Niemcy nie przestrzegali postanowień rozejmu i traktat wersalski nie zlikwidował stanu napięcia na linii granicznej. Znaczenie powstania polegało na stworzeniu nowego stanu faktycznego, który miał być wzięty pod uwagę w międzynar. rokowaniach pokojowych. W powstaniu wzięło udział ok. 17 tys. ochotników; w walkach zginęło ok. 2 tys. powstańców, a ok. 6 tys. odniosło rany.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Powstanie wielkopolskie. Defilada oficerów wielkopolskich na Placu Wolności w Poznaniu, na czele gen. Dowbór-Muśnicki, styczeń 1919fot. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej
Poznań, gmach Policji, jeden z pierwszych budynków rządowych, zdobytych przez Polaków podczas powstania wielkopolskiego w pierwszych dniach walk w 1918fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Odezwa wzywająca do udziału w powstaniu wielkopolskim fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia