Paderewski Ignacy Jan

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Paderewski Ignacy Jan, ur. 18 XI 1860, Kuryłówka (Podole), zm. 29 VI 1941, Nowy Jork,

pianista, kompozytor, polityk, działacz społeczny.

Urodził się 18 XI 1860 w Kuryłówce (Podole). W 1872–78 uczył się gry na fortepianie u J. Śliwińskiego i J. Janothy, gry na puzonie oraz teorii muzyki u G. Roguskiego w Instytucie Muzycznym Warszawskim, skąd był dwukrotnie wydalany, m.in. za samowolne odbycie 1876 podróży koncertowej po prowincjonalnych miastach północnej Polski i Rosji.

Okres studiów, pracy, koncertów

Po ukończeniu Instytutu (1878) podjął w nim pracę jako nauczyciel fortepianu, rozwijał również działalność koncertową (początkowo w Warszawie i innych miastach polskich, stopniowo w głównych ośrodkach europejskich) i kompozytorską. W 1881 kontynuował w Berlinie studia kompozytorskie u F. Kiela, a 1884 — u H. Urbana. Podczas pobytu w Berlinie nawiązał współpracę z firmą wydawniczą Edition Bote und G. Bock, tam też 1883 zaprezentował się na własnym koncercie kompozytorskim. Dzięki pomocy m.in. H. Modrzejewskiej, z którą 1884 wystąpił w Krakowie, zdobył środki na studia pianistyczne u T. Leszetyckiego w Wiedniu (studiował u niego z przerwami 1884–87). Poparcie Leszetyckiego i jego żony, pianistki A. Jesipowej, wykonawczyni i propagatorki kompozycji Paderewskiego, przyniosło mu 1885 nominację na profesora konserwatorium w Strasburgu. Przyjęty entuzjastycznie występ Paderewskiego w Paryżu 1888 stał się początkiem jego światowej kariery. W 1890 debiutował w Londynie (jeszcze wtedy chłodno przyjęty przez G.B. Shawa), 1891–92 odbył pierwsze tournée po Stanach Zjednoczonych. W 1897 zamieszkał w Morges (Szwajcaria). Podczas I wojny światowej przebywał głównie w Stanach Zjednoczonych, koncertując i organizując pomoc dla ofiar wojny w Polsce. Ten sam patriotyczny obowiązek skłonił go do wyjazdu do USA po wybuchu II wojny światowej. Paderewski zyskał sławę jednego z najwybitniejszych pianistów świata. Popularność, jaką zdobył, nie miała precedensu w historii muzyki. O kunszcie jego gry świadczą nieliczne zachowane nagrania na rolkach pianolowych, nagrania płytowe, także film L. Mendesa Sonata księżycowa (1936), w którym Paderewski wystąpił jako pianista.

Twórczość kompozytorska

Twórczość kompozytorska Paderewskiego, utrzymana w stylistyce neoromantycznej, plasuje go w rzędzie wybitnych twórców europejskich swego czasu; w muzyce polskiej — między Z. Noskowskim a kompozytorami Młodej Polski. Jako kompozytor Paderewski hołdował klasycznym formom (forma sonatowa, wariacje), nawiązywał do polskiej muzyki ludowej (fortepianowe Tańce polskie, Album tatrzańskie), stosował niekiedy archaizacje (popularny Menuet G-dur na fortepian). Jest autorem Symfonii h-moll zw. Polonia (1908), Koncertu fortepianowego a-moll (1888), Fantazji polskiej na fortepian i orkiestrę (1893), utworów fortepianowych, m.in. Humoresek koncertowych (ze znanym Krakowiakiem fantastycznym), Sonaty es-moll, Wariacji i fugi es-moll, pieśni solowych (do słów A. Asnyka, Z. Krasińskiego, C. Mendesa, A. Mickiewicza), opery Manru (wyst. Drezno 1901); współredaktor z L. Bronarskim i J. Turczyńskim Dzieł wszystkich F. Chopina (1935–40). Od 1997 są wyd. Dzieła wszystkie Paderewskiego (t. 1–12).

Działalność polityczna i społeczna

Działalność polityczną i społeczną rozpoczął Paderewski przed I wojną światową, łożąc m.in. znaczne sumy na cele dobroczynne i publiczne — wspomagał działalność organizacji polonijnych w USA, 1910 odsłonił w Krakowie ufundowany przez siebie Pomnik Grunwaldzki; nawiązał wówczas kontakty z R. Dmowskim; po wybuchu I wojny światowej założył wraz z H. Sienkiewiczem w Szwajcarii Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce i Polish Relief Fund w Londynie; zwolennik orientacji antyniemieckiej. Rozwinął ożywioną działalność na rzecz niepodległości Polski, organizując ponad 300 wieców i spotkań połączonych z koncertami; 1917–18 przedstawiciel paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego w USA, uczestniczył tamże w organizowaniu polskich ochotniczych oddziałów wojskowych; I 1917 złożył prezydentowi USA memoriał o Polsce i potrzebie jej odbudowy. Przyjazd Paderewskiego do Poznania 26 XII 1918 stał się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania wielkopolskiego 1918–19; popierany przez KNP i ugrupowania centrowo-prawicowe, 16 I 1919 objął funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych w pozaparlamentarnym rządzie, nie utożsamiał się jednak z żadną orientacją polityczną; był delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu, podczas której dążył do przyłączenia do Polski Śląska, Gdańska, Warmii i Mazur; 28 VI 1919 podpisał traktat pokojowy z Niemcami. Krytykowany, głównie przez PSL „Piast” i konserwatystów, za podpisanie dodatkowego traktatu o ochronie mniejszości narodowych, forsowanie statutu o autonomii dla Galicji Wschodniej oraz popieranie polityki wschodniej J. Piłsudskiego — 9 XII 1919 podał się do dymisji. Od II 1920 poza krajem; 1920–21 był delegatem Polski przy Lidze Narodów; początkowo utrzymywał kontakty polityczne z Narodowym Zjednoczeniem Ludowym, następnie z Chrześcijańsko-Narodowym Stronnictwem Ludowym; po zabójstwie 1922 prezydenta G. Narutowicza odsunął się od udziału w życiu politycznym kraju. W latach 30., pod wpływem generała W. Sikorskiego, uczestniczył w próbach tworzenia antysanacyjnej koalicji, a 1936 był współzałożycielem Frontu Morges; IX 1937 postulował ogłoszenie amnestii, powołanie rządu zaufania narodowego i przeprowadzenia demokratycznych wyborów parlamentarnych. Po wybuchu II wojny światowej kandydat na urząd prezydenta RP; od 1940 prezes Rady Narodowej w Paryżu i Londynie. Zmarł 29 VI 1941 w Nowym Jorku, został pochowany na cmentarzu Arlington w Waszyngtonie, jego prochy sprowadzono 1992 do Polski i złożono w krypcie katedry Św. Jana w Warszawie.

Uznanie potomnych

Przekazał Uniwersytetowi Jagiellońskiemu część swojej biblioteki i znaczne fundusze, dzięki którym 1964 wzniesiono Collegium Paderevianum. Pamiętniki (1939, wyd. pol. 1961, wyd. nowe 1992). W 1941 w Chicago powstało Muzeum Paderewskiego, 1978 w Morges — Société Paderewski, 1988 w Paryżu — Association Paderewski, 1974 w Krakowie — Ośrodek Dokumentacji Życia i Twórczości Paderewskiego; działają jego muzea w Warszawie (od 1988) i Kąśnej Dolnej.

Fortepian

Paderewski Ignacy Jan. Powitanie I.J. Paderewskiego w Poznaniu, 26 XII 1918

Paderewski Ignacy Jan, Sześć Pieśni do słów Adama Mickiewicza, Berlin-Poznań 1894 — Biblioteka Narodowa w Warszawie.

Paderewski Ignacy Jan, przemówienie podczas obchodów pięćsetlecia zwycięstwa pod Grunwaldem w Krakowie

Arlingtoński Cmentarz Narodowy, tablica pamiątkowa w miejscu, gdzie był grób I.J. Paderewskiego (USA)

Muzeum Ignacego J. Paderewskiego, salonik — fragment ekspozycji