rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie

rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie,

rząd na emigracji działający 1939–90;

powołany przez prez. W. Raczkiewicza 1 X 1939 we Francji po internowaniu w Rumunii władz RP, które 17 IX 1939 opuściły obszar państwa pol.; jego utworzenie zapewniło prawno-międzynarodową ciągłość państwa polskiego; do VII 1945 uznawany przez mocarstwa koalicji antyniemieckiej i większość innych państw. Początkowo podstawę polityczną rządu stanowiła koalicja 4 stronnictw: PPS, SP, SL, SN; później, w okresie konfliktów związanych m.in. z polityką wobec ZSRR (VII 1941), część polityków wycofywała się z jego prac; siedziby rządu: Paryż (do 22 XI 1939), Angers (do 18 VI 1940), Londyn. Rząd określił podstawowe cele wojenne Polski: walkę o niepodległość, suwerenność, wolność i integralność RP w sojuszu z Francją i Wielką Brytanią, zwycięstwo nad III Rzeszą i zawarcie sprawiedliwego pokoju, odbudowę państwa polskiego o demokratycznym ustroju politycznym i wprowadzenie zasadniczych reform społeczno-gospodarczych. Premier formalnie podlegał prezydentowi RP, ale na podstawie wzajemnego porozumienia (tzw. umowa paryska) uzyskał wpływ (do 1943) na podejmowanie wszystkich istotnych decyzji państwowych, m.in. personalnych; organem doradczym i opiniodawczym rządu była Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej. Rząd sprawował zwierzchnictwo nad formowanymi na uchodźstwie siłami zbrojnymi (Wojskiem Polskim we Francji 1939–40, później PSZ na Zachodzie) i zawarł umowy polityczno-wojskowe z Francją i Wielką Brytanią umożliwiające tworzenie tych sił; XI 1939 powołał konspiracyjną organizację wojskową w kraju (Związek Walki Zbrojnej), początkowo kierowaną przez KG znajdującą się we Francji (do VI 1940), a XII 1940 powołał organ administracji rządowej (Delegaturę Rządu RP na Kraj). Dążył do uzyskania poparcia aliantów dla odbudowy państwa polskiego z przedwojenną granicą wschodnią i nowymi ziemiami uzyskanymi kosztem Niemiec, do utworzenia sojuszu państw środkowej Europy i powołania konfederacji polsko-czechosłowackiej; podjął próbę trwałego uregulowania stosunków z ZSRR, 30 VII 1941 zawierając układ polsko-sowiecki (rząd sowiecki zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem RP po odkryciu przez Niemców IV 1943 w Katyniu grobów pomordowanych oficerów polskich), później przeciwstawiał się polityce Stalina zmierzającej do podporządkowania Polski ZSRR, zwłaszcza próbom ingerencji w skład i politykę rządu RP, tworzeniu uzależnionych od władz sowieckich instytucji władzy państwowej na zajętych obszarach kraju (PKWN) i ustaleniu granicy polsko-sowieckiej na podstawie linii Curzona; do jesieni 1944 bezskutecznie podejmował próby porozumienia ze Stalinem. W II 1945 odrzucił decyzje aliantów w sprawie polskiej podjęte na konferencji jałtańskiej i powołanie VI 1945 Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

Po VI 1945 rząd kontynuował działalność, uznawany przez środowiska polskiego uchodźstwa politycznego w Wielkiej Brytanii, Polonię w wielu krajach (głównie Kongres Polonii Amerykańskiej) i niektóre państwa (Watykan do 1958); dążył do wznowienia sprawy polskiej w stosunkach międzynarodowych i wspierał działalność opozycji demokratycznej i niepodległościowej w kraju, m.in. 1980 powołał Fundusz Pomocy Krajowi. Pozycję rządu osłabiały konflikty między politykami i stronnictwami politycznymi; 1954–72 większość polskiego uchodźstwa popierała Radę Trzech i Egzekutywę Zjednoczenia Narodowego. W 1991 rząd zakończył działalność (po odzyskaniu przez Polskę pełnej niepodległości i suwerenności oraz wybraniu XII 1990 L. Wałęsy na urząd prezydenta RP). Premierzy: W. Sikorski (do 1943), S. Mikołajczyk (do 1944), T. Arciszewski (do 1947), generał T. Komorowski (do 1949), T. Tomaszewski (do 1950), generał R. Odzierżyński (do 1954), J. Hryniewski (1954), S. Mackiewicz-Cat (do 1955), H. Hanke (1955), A. Pajdak (do 1965), A. Zawisza (do 1970), Z. Machniewski (do 1972), A. Urbański (do 1976), K. Sabbat (do 1986), E. Szczepanik.

Król Jerzy VI i gen. W. Sikorski z wizytą u lotników polskich