model

model

[łac. modulus ‘miara’, ‘wzór’],

metodol.:

1) Model nominalny — układ założeń przyjmowanych w danej nauce w celu ułatwienia (lub umożliwienia) rozwiązania danego problemu badawczego; model teoretyczny, określenie modelu nominalnego zbud. jako hipotetyczna konstrukcja myślowa, będąca uproszczonym obrazem badanego fragmentu rzeczywistości, w którym eliminuje się myślowo cechy, relacje lub inne elementy nieistotne dla danego celu; modele teoretyczne wprowadza się do nauki ze względu na ich przydatność przy budowaniu teorii naukowej.

2) Model realny — przedmiot lub układ (klasa) przedmiotów (zdarzeń, sytuacji itp.) spełniających założenia danej teorii (model realny teorii, zw. też jej realizacją lub interpretacją); układ przedmiotów (zdarzeń faktów itp.) dostatecznie podobny (izomorficzny, analogiczny) do układu badanego, ale prostszy i łatwiej dostępny badaniom (model realny układu — np. mapy, makiety, schematy); we współcz. logice i matematyce istotną rolę odgrywa pojęcie modelu teorii aksjomatycznej, model języka sformalizowanego; przez model języka rozumie się odwzorowanie danego zbioru zdań w postaci takiego układu (dziedziny), w którym wszystkie zdania tego zbioru są prawdziwe; każdy język może mieć wiele modeli (odwzorowań, interpretacji). Wykorzystywanie w nauce różnych rodzajów modeli (np. mat., log., ekonometrycznych) polega przede wszystkim na ustalaniu izomorfizmu i analogii między układem badanym a jego modelem; ważną rolę przy operowaniu modelem odgrywa też metoda idealizacji i konkretyzacji. Modele służą do zmniejszenia złożoności rozpatrywanych zjawisk w stopniu umożliwiającym ich poznanie (badanie) lub zmianę (projektowanie); modele ułatwiają zrozumienie zjawisk przeszłych oraz umożliwiają przewidywanie zjawisk przyszłych. Szczególne znaczenie dla współcz. nauki (ze względu na uniwersalność języka mat.) mają modele matematyczne, czyli opisy obiektów w języku matematyki i logiki formalnej. Ocena przydatności nauk. i wartości poznawczej różnych modeli jest jednym z ważniejszych zagadnień szczegółowej metodologii nauk społ. — ekonomii i socjologii. Konstruowaniem i analizą modeli dla teorii aksjomatycznych zajmuje się tzw. teoria modeli. Teoria ta umożliwia zbadanie wielu problemów logiki mat., jak np. niesprzeczność teorii, definiowalność pojęć. Badania teorii modeli okazały się również przydatne w innych dyscyplinach nauk., np. w cybernetyce, a współcz. rozwój teorii modeli pozwala zakładać możliwość rozszerzenia jej zastosowań na metodologię tradycyjnych nauk empirycznych.