gleb geografia
 
Encyklopedia PWN
gleb geografia,
dział gleboznawstwa i jednocześnie geografii regionalnej, zajmujący się rozmieszczeniem gleb na kuli ziemskiej, a także badaniem prawidłowości i przyczyn (aktualnych i hist.) ich przestrzennego zróżnicowania.
Większość gleb występuje strefowo i jest związana z odpowiednimi strefami klim.-roślinnymi. Strefy glebowe wyodrębnił po raz pierwszy W. Dokuczajew, który wprowadził, rozwiniętą przez tzw. ros. szkołę gleboznawczą, klasyfikację przyr. gleb z podziałem na strefowe i międzystrefowe. Podstawowe stwierdzenia przedstawicieli szkoły Dokuczajewa zachowały swą ważność do czasów obecnych, mimo zaawansowanych prób dobrania innych kryteriów podziału gleb i ich rozmieszczenia na kuli ziemskiej. Przykładem takich prób są opracowania kartograficzne wykonywane pod kierunkiem FAO-UNESCO, a zwłaszcza mapa gleb świata wydana przez tę organizację. Współcześnie geografia gleb wyróżnia na półkuli północnej następujące klim.-glebowe pasy poziome: a) pas polarny, który dzieli się na obszar arktyczny i tundrowy (gleby tundrowe). W pasie arktycznym występują gł. gleby poligonalne i strukturalne — utwory prymitywne, kształtowane pod wpływem ujemnych temperatur i wiecznej zmarzliny, przy udziale skąpej roślinności, gł. mchów i porostów; b) pas borealny, którego gł. glebami są gleby tajgi; c) pas subborealny (umiarkowany), w którym występują gleby brunatne, szare gleby leśne, gleby stepowe, gleby półpustynne i gleby pustynne; d) pas subtropikalny obejmujący gleby subtropikalne; e) pas tropikalny, w którym występują gleby tropikalne. Odpowiednikiem strefowości poziomej jest w terenach górskich strefowość pionowa, zależna od położenia geogr. i budowy geol. gór.
Obok gleb strefowych, z reguły autogenicznych (autogeniczne gleby), na kuli ziemskiej występują gleby śródstrefowe i niestrefowe. Do gleb śródstrefowych zalicza się: gleby bagienne, gleby glejowe (we wszystkich strefach z wyjątkiem pasa polarnego, gdzie są glebami strefowymi), czarne ziemie, mady rzeczne, rędziny, gleby słone, takyry (typ prymitywnych gleb powstajacych z ilastych namułów w płaskich obniżeniach terenu, w warunkach klimatu pół- lub pustynnego, porośniętych glonami i porostami) i wiele innych zajmujących mniejsze powierzchnie. Do gleb niestrefowych należą mineralne, bezwęglanowe, słabo wykształcone gleby i gleby antropogeniczne. Gleby pasa polarnego zajmują 7,6%, borealnego — 15,6%, subborealnego — 19,3%, subtropik. — 16,9%, tropik. — 41,6% powierzchni lądów. Najbardziej wykorzystany pod względem roln. (z przewagą gruntów ornych) jest pas subborealny, a w nim przede wszystkim — czarnoziemy i szare gleby leśne.
Bibliografia
R. Bednarek, Z. Prusinkiewicz, Geografia gleb, Warszawa 1997;
Soil Map of the World FAO/UNESCO (1:5 000 000), Paris 1997.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia