chemia nieorganiczna,
dział chemii zajmujący się wszystkimi znanymi pierwiastkami chem, zarówno występującymi w przyrodzie, jak i otrzymywanymi sztucznie, oraz ich połączeniami, z wyjątkiem tych związków węgla, które są węglowodorami i ich pochodnymi;
chemia nieorganiczna
Encyklopedia PWN
Chemia nieorganiczna zajmuje się gł. otrzymywaniem, badaniem składu i właściwości tych substancji oraz reakcjami chem., w których biorą one udział. Do istotnych zadań chemii nieorganicznej należy badanie struktury substancji nieorg. i wyjaśnianie na tej podstawie ich właściwości oraz ich klasyfikacja. Podstawą klasyfikacji pierwiastków jest okresowy układ pierwiastków (pierwiastków chemicznych układ okresowy). Do określenia struktury związków nieorg. obecnie stosuje się przede wszystkim fiz. metody badań, np.: spektroskopowe, dyfrakcyjne (m.in. elektronografia, neutronografia, rentgenografia), rezonansowe (paramagnet. rezonans elektronowy, magnet. rezonans jądrowy), a także badania właściwości magnet. i dielektrycznych. W dziedzinie chemii nieorganicznej poczyniono znaczne postępy, stosując bardzo wysoką lub bardzo niską temperaturę i ciśnienie, nowe techniki w syntezie — naparowywanie, techniki plazmowe i jonowe, oraz w wydzielaniu i oczyszczaniu substancji nieorg. — metody ekstrakcyjne, chromatograficzne, wymiany jonowej, metody topienia strefowego. Do rozwoju badań strukturalnych substancji nieorg. w zasadniczy sposób przyczyniła się chemia kwantowa, stwarzając nowoczesną teorię wiązań chemicznych. Chemiczna analiza nieorg., oprócz stale udoskonalanych klas. metod wagowych i miareczkowych, stosuje wiele metod fizykochemicznych (analiza chemiczna). Otrzymywaniem nowych połączeń zajmuje się preparatyka nieorg., a wytwarzaniem związków nieorg. na skalę techn. — nieorg. technologia chemiczna. Chemia nieorganiczna, której początki są związane z badaniem substancji pochodzenia miner., była jednym z najwcześniej rozwijających się działów chemii. Główne kierunki zainteresowań chemii nieorganicznej zmieniały się w różnych okresach. Początki nowoż. chemii wiążą się m.in. z badaniami procesów spalania (XVIII w.). W XIX w. rozwijano gł. chemię pierwiastków łatwo dostępnych w przyrodzie, m.in. wodoru, tlenu, azotu, fosforu, wapnia, żelaza, glinu, sodu. Obecnie chemia nieorganiczna, doskonaląc metody wyodrębniania i oczyszczania pierwiastków, zwłaszcza pierwiastków rzadkich, poszukuje wśród ich związków materiałów o specyficznych właściwościach, potrzebnych np. w nowych działach techniki, takich jak elektronika, technika rakietowa, technika jądr.; dotyczy to m.in. galu, niobu, tantalu, cyrkonu, berylu oraz tytanu i związków lantanowców. Chemia klas. zajmowała się wyłącznie pierwiastkami o trwałych jądrach atomowych. Odkrycie promieniotwórczości oraz naturalnych i sztucznych przemian promieniotwórczych przyczyniło się do powstania nowych dyscyplin: radiochemii i chemii jądrowej, rozszerzając zakres chemii nieorganicznej o badania pierwiastków i izotopów (zarówno naturalnych, jak i otrzymanych sztucznie) o nietrwałych jądrach atomowych. Do działów chemii nieorganicznej o coraz większym znaczeniu należy chemia ciała stałego, która zajmuje się właściwościami chem. i reakcjami zachodzącymi z udziałem ciał stałych. Właściwości chem. ciał stałych w dużym stopniu zależą od obecności defektów w sieci krystal. oraz obecności domieszek obcych substancji. W wyniku reakcji między ciałami stałymi otrzymuje się materiały stosowane w katalizie oraz opto- i mikroelektronice (ferryty, dielektryki i półprzewodniki). Na pograniczu chemii nieorganicznej i in. działów chemii znajduje się chemia koordynacyjna. Chemia nieorganiczna jest związana z wieloma innymi dyscyplinami nauki, np. krystalografią, geochemią, mineralogią; związkami między biologią i chemią nieorganiczną zajmuje się chemia bionieorganiczna. Osiągnięcia w dziedzinie chemii nieorganicznej przyczyniają się do rozwoju technologii chem., metalurgii, technologii materiałów mikro- i optoelektronicznych, technologii ceramicznej i technologii szkieł, materiałów ogniotrwałych, materiałów wiążących, inżynierii materiałowej, syntezy katalizatorów, inżynierii jądrowej i in. dziedzin.
Początki chemii nieorganicznej w Polsce sięgają reformy nauczania przeprowadzonej przez H. Kołłątaja; najwybitniejszym chemikiem tego okresu był J. Śniadecki. Znakomitym nieorganikiem pol. XIX w. był K. Olszewski. W okresie międzywojennym w dziedzinie chemii nieorganicznej działali m.in. K. Jabłczyński, T. Miłobędzki i J. Zawidzki w Warszawie, W. Jakób we Lwowie, A. Krause w Poznaniu, T. Estreicher — w Krakowie. Na przeł. XX i XXI w. do najlepiej rozwiniętych w Polsce działów chemii nieorganicznej należą chemia związków koordynacyjnych (ośrodki nauk. we Wrocławiu, Krakowie, Warszawie, Poznaniu), chemia lantanowców (Lublin, Wrocław, Łódź, Poznań), chemia ciała stałego (Kraków, Wrocław), badania strukturalne (Wrocław), badania układów fazowych tlenkowych i fosforanowych (Szczecin, Wrocław, Kraków), chemia krzemianów (Kraków, Gdańsk).
Wyniki badań z zakresu chemii nieorganicznej są przedstawiane podczas licznych międzynar. kongresów i konferencji nauk. oraz publikowane w wielu czasopismach nauk., m.in. „Inorganica Chimica Acta”, „Inorganic Chemistry” oraz „Polyhedron”.
