Kuba. Historia
 
Encyklopedia PWN
Kuba. Historia.
Wyspę, zamieszkaną w okresie prekolumbijskim przez Sibonejów, Tainów i Karibów (Karaibów), 1492 odkrył K. Kolumb. Opanowana 1511–14 przez Hiszpanów (D. Velázquez de Cuéllar), była bazą dla hiszpańskich konkwisty w Ameryce. Wprowadzony przez Hiszpanów system encomiendy spowodował zagładę ludności indiańskiej, którą już w 1. połowie XVI w. zastępowano niewolnikami murzyńskimi sprowadzanymi z Afryki do pracy na plantacjach tytoniu, kawy i trzciny cukrowej. W 1. połowie XIX w. Kuba stała się głównym producentem cukru na Antylach i jednym z najbardziej rozwiniętych krajów Ameryki Łacińskiej, pozostała też jedną z ostatnich kolonii hiszpańskich w Ameryce. Od końca XVIII w. utrzymywała ożywione stosunki handlowe z USA (niewolnicy, cukier) i w XIX w. stała się obiektem ekspansjonistycznych planów tego państwa.
W 1. połowie XIX w. na Kubie zaczęły się kształtować 3 obozy polityczne: reformistów — zwolenników reform pod rządami Hiszpanii, aneksjonistów — zwolenników przyłączenia Kuby do USA i independystów — rzeczników walki o niepodległość. W 2. połowie XIX w. obóz niepodległościowy grupował coraz liczniej Białych i „Kolorowych” przedstawicieli klasy średniej, którzy byli jednocześnie zwolennikami reform demokratycznych i zniesienia niewolnictwa. W 1868 wybuchło powstanie narodowe, które przerodziło się w wojnę 10-letnią, zw. wielką wojną (1868–78), i zapoczątkowało 30-letnią walkę o niepodległość Kuby. Rząd powstańczy proklamował zniesienie niewolnictwa, a 1869 ogłosił niepodległą republikę. Powstanie zostało stłumione, ale Kuba uzyskała reprezentację w hiszpańskich Kortezach, a 1880 rząd hiszpański zniósł na wyspie niewolnictwo. W 1895 wybuchło kolejne powstanie, przygotowane przez independystów w kraju i na emigracji. W 1898 USA wszczęły wojnę hiszpańsko-amerykańską, w której wyniku Hiszpania utraciła Kubę. Okupacyjne wojska amerykańskie pozostały na wyspie do 1902 i wymusiły na jej rządzie przyjęcie w konstytucji kubańskiej tzw. poprawki Platta, zapewniającej USA prawo ingerencji w wewnętrznej sprawy Kuby i założenia bazy morskiej w pobliżu Guantánamo.
Republikę Kuby proklamowano 1902, a cztery lata później doszło do drugiej interwencji zbrojnej USA, zakończonej 2,5-letnią okupacją wyspy. Podczas I wojny światowej Kuba wzięła udział w walkach po stronie aliantów. Po krótkotrwałym załamaniu w przemyśle cukrowym (1925) i okresie rozwoju Kuby w pierwszej fazie rządów gen. G. Machado y Moralesa (1925–33. Machado został obalony w wyniku tzw. rewolty sierżantów, a decydujący wpływ na rządy w kraju zdobył jeden z jej przywódców, F. Batista y Zaldívar. W 1934 rząd Kuby zawarł układ z USA anulujący poprawkę Platta. W 1940 Batista, kierujący dotąd polityką zza kulis (jako szef sztabu), został wybrany na prezydenta (do 1944). Od 1941 Kuba brała udział (choć symbolicznie) w antyfaszystowskiej koalicji. Zaostrzenie w okresie zimnej wojny wewnętrznej walki politycznej i załamanie gospodarczego skłoniło 1952 Batistę do dokonania, przy wsparciu armii, kolejnego zamachu stanu, który zalegalizował w wyborach zbojkotowanych przez opozycję (1954). Jego rządy obaliła rewolucja kubańska (1956–59), w której wyniku władzę przejęła opozycja zbrojna (Ruch 26 Lipca i Armia Powstańcza).
W 1959 premierem Kuby został główny organizator partyzantki, F. Castro Ruz, a prezydentem — O. Dorticos Torrado (do 1976). Kongres, partie i organizacje społeczne, armia i policja zostały rozwiązane. W celu zdobycia kontroli nad społeczeństwem 1960 utworzono Komitety Obrony Rewolucji; już 1959 nowe władze zapoczątkowały nacjonalizację gospodarki, zwłaszcza własności kapitału zagranicznego i realizację reformy rolnej bez odszkodowań. W polityce zagranicznej doszło do zbliżenia z ZSRR. Działania te spotkały się z kontrofensywą ze strony USA, które 1960 wprowadziły (utrzymane do dzisiaj) embargo handlowe, a 1961 zerwały z Kubą stosunki dyplomatyczne. Rozmieszczenie na wyspie sowieckich rakiet doprowadziło 1962 do kryzysu kubańskiego, będącego najpoważniejszym zagrożeniem dla pokoju światowego po 1945. Od 1959 trwała porewolucyjna emigracja (gł. na Florydę), którą szacuje się na ok. 2 mln osób. 17–19 IV 1961 emigranci kubańscy dokonali z pomocą CIA nieudanej inwazji w Zatoce Świń. Castro, licząc na wsparcie ZSRR, proklamował wówczas „socjalistyczny” charakter rewolucji i przyspieszył przemiany wewnętrznych w duchu neostalinowskim. W 1961 organizacje rewolucyjne połączyły się i wprowadzono system jednopartyjny (od 1965 Komunistyczna Partia Kuby).
W 1976 została dokonana tzw. instytucjonalizacja rewolucji: uchwalono konstytucję, odbyły się pierwsze po rewolucji wybory (pośrednie) do parlamentu, Castro skupił w swych rękach najwyższą władzę. Reżim kubański „eksportował” rewolucję (Nikaragua, Grenada, Angola, Etiopia). Castro poniósł całkowitą klęskę w dziedzinie gospodarki, którą podporządkował polityce. Do końca lat 80. sytuację Kuby ratowały ogromne subwencje na pomoc żywnościową, surowcową i wojskowa od ZSRR i RWPG (członek od 1972). Po rozpadzie ZSRR i upadku komunizmu w Europie Wschodniej pomoc ta ustała i kryzys gospodarczy na Kubie stał się chroniczny.
W 1998 na Kubę przybył z oficjalną wizytą papież Jan Paweł II. Na przełomie XX i XXI w. sytuacja wewnętrzna na Kubie nie uległa jednak zmianie. W 2002 kubańscy dysydenci, na czele z O. Payą, złożyli w parlamencie petycję, domagającą się referendum w sprawie zniesienia jednopartyjnej dyktatury. W odpowiedzi Castro zorganizował 19 VI referendum, w którym 98,9% Kubańczyków poparło projekt zapisu w konstytucji o nienaruszalności socjalizmu na Kubie i taką poprawkę do konstytucji przyjął parlament. W 2003 nasilono represje wobec opozycji; w czerwcu odbyły się procesy, w których 75 opozycjonistów skazano na kary długoletniego więzienia; w odpowiedzi UE wprowadziła sankcje dyplomatyczne wobec Kuby. Po zwolnieniu części skazanych 2005 sankcje zostały czasowo złagodzone. W V 2005 odbył się zjazd opozycji; została przyjęta deklaracja krytykująca reżim Castro. Ciężka choroba zmusiła F. Castro do przekazania czasowo władzy swojemu bratu Raulowi (VII 2006), który w II 2008 został przewodniczącym Rady Państwa, a w IV 2011 I sekretarzem partii, rozpoczynając politykę umiarkowanej liberalizacji.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia