Egipt starożytny. Sztuka

Egipt starożytny. Sztuka.

Sztuka rozwijająca się na terenie starożytnego Egiptu od początku IV tysiąclecia p.n.e., pozostając głównie na usługach władcy i religii, spełniała funkcję propagandy wizualnej w utrwalaniu ustalonego porządku społecznego; cechą charakterystyczną sztuki starożytnego Egiptu jest nieprzerwana ciągłość, trwałość i jednolitość artystycznych form. Okres przeddynastyczny (IV tysiąclecia), początki twórczości artystycznej — wazy kamienne (głównie z czarnego bazaltu), ceramika malowana biało, później ciemnobrunatno (sceny z polowań, wyobrażenia statków — występujące również w rysunkach naskalnych); w rzeźbie — figurki ludzi i zwierząt z gliny lub kości słoniowej, palety kamienne do rozcierania barwników, zdobione płaskorzeźbą; w budownictwie — 2 typy domów i kaplic z gliny i trzciny. Okres wczesnodynastyczny (ok. 2960–2640), grobowce z suszonej cegły, stele nagrobne i palety dekorowane reliefami (m.in. paleta Narmera). Stare Państwo (ok. 2640–2134), sztukę cechował monumentalizm i ustalony kanon, który wprowadzał elementy kompozycyjne i sposoby przedstawiania postaci zależnie od przynależności klasowej; w rzeźbie — królowie w postawie siedzącej lub kroczącej, w „bezczasowej młodości”, urzędnicy — realistycznie, lud — przy pracy; w rysunku i reliefie — głowa i kończyny ujmowane z profilu, barki i oko — frontalnie; kompozycje w układzie pasowym; w architekturze sepulkralnej tego okresu kanon najwyraźniej zarysował się w mastabach i piramidach. Początkowo grobowce wznoszono z suszonej cegły, później piramidy i mastaby z kamienia (Sakkara, Memfis, Giza), a także świątynie poświęcone kultowi władcy oraz bogów; rzeźba w kamieniu i drewnie (głównie posągi władców, dostojników i urzędników), polichromowany relief, malarstwo ścienne; największa rzeźba — sfinks w Gizie (długość ok. 57 m); wysoki poziom osiągnęło rzemiosło artystyczne: wyroby m.in. z fajansu, kamienia (głównie alabastru) i drewna (meble) oraz złotnictwo i jubilerstwo. Średnie Państwo (ok. 2134–1785), po czasach upadku w I okresie przejściowym, nastąpił nowy rozkwit sztuki — powrót do klasycznych wzorów i dostosowanie ich do nowych treści religijnych i społecznych; w architekturze piramida (budowana z kamienia i cegły) utrzymała się jako typ grobowca królewskiego, zniknęła mastaba, rozwinął się typ grobowca kutego w skale (m.in. Bani Hasan, Elefantyna); w budownictwie sakralnym wystąpiły nowe elementy, m.in. kolumny (tzw. protodoryckie); miasta, jak o tym świadczą mury osiedli budowniczych piramid, wznoszono na regularnej siatce ulic; cechą malarstwa ściennego była większa zwartość kompozycji i swobodniejsze ujęcie postaci; w rzeźbie z czasów XI dynastii wyróżniały się 2 szkoły: memficka (styl klasyczny) i tebańska (pewna toporność i uproszczenia); za panowania XII dynastii nastąpiła unifikacja stylu i powstanie serii realistycznych, tzw. pesymistycznych portretów królewskich; w rzemiośle artystycznym najwyższy rozkwit złotnictwa i jubilerstwa (biżuteria z Dahszur i Al-Liszt). Nowe Państwo (ok. 1785–1085), po wypędzeniu Hyksosów nastąpił nowy okres ogromnego rozwoju we wszystkich dziedzinach sztuki; w architekturze ustalił się kanon świątyni (egipskie świątynie), w Nubii — typ świątyni skalnej (Abu Simbel); typem grobowca królewskiego stały się rozbudowane komory kute w skale (Dolina Królów i Dolina Królowych); rzeźbę reprezentowały m.in. monumentalne posągi królewskie; w malarstwie spotyka się postacie w kontrapoście; następuje rozwój rzemiosła artystycznego (tkactwo, meblarstwo, wyroby z kolorowego szkła, glazurowanego fajansu, metalu; malarstwo na naczyniach glinianych); u schyłku panowania XVIII dynastii krótkotrwały, ważny epizod amarneński (Amenhotep IV Echnaton) — zerwanie z dotychczasowymi kanonami i wytworzenie nowego stylu (naturalistycznego), przechodzącego w manierę; zerwanie z kompozycją narracyjną, wprowadzenie tematyki batalistycznej. Epoka Późna (ok. 1085–305), regres sztuki monumentalnej i stopniowe uleganie wpływom obcym; renesans sztuki za XXV, XXVI i XXX dynastii. Okres ptolemejski (305–30 r.) i rzymski (30 r. p.n.e.–395 n.e.), dwutorowość stylowa: sztuka hellenistyczna, szczególnie w Aleksandrii, kontynuacja zaś sztuki rodzimej w innych ośrodkach; budowa monumentalnych świątyń (File, Idfu, Dendera); od II w. n.e. rozwój malarstwa enkaustycznego (fajumskie portrety); ostatnia faza sztuki starożytnego Egiptu, koptyjska sztuka; od VII w. w Egipcie zaczęła się rozwijać sztuka islamu. Sztuka egipska wywarła silny wpływ na sztukę krajów basenu Morza Śródziemnego.

Karnak, aleja sfinksów baraniogłowych (Egipt)

Deir El-Behari (Egipt)

Ramzes IX, wnętrze grobowca (Egipt)

Tancerka i dwie muzykantki, ok. 1410 p.n.e., XVIII Teby (Egipt)

Amenhotep IV Echnaton

Nefertiti, popiersie — Ägyptisches Museum und Papirussammlung, Berlin

Izyda, relief, XIV w. p.n.e. (Egipt)

Horus

Giza, piramida Cheopsa (Egipt)

File, świątynia Izydy, Egipt

Faras, fresk Archanioł, 1 poł. X w. — Muzeum Narodowe, Warszawa

Abu Simbel, świątynia Ramzesa II, XIII w. p.n.e.

Ramzes II

Memnona kolosy, Teby Zachodnie (Egipt)

Madinat Habu (Egipt)

Luksor, wielka świątynia Amona (Egipt)