Egipt starożytny. Piśmiennictwo

Egipt starożytny. Piśmiennictwo.

Najwcześniejsze zachowane zabytki egipskiego piśmiennictwa obejmują krótkie informacje służące do identyfikacji osoby, miejsca czy ważnego wydarzenia dla potrzeb administracji centralnej, oraz towarzyszące przedstawieniom figuralnym legendy (np. na tzw. palecie Narmera); rozwój literatury tekstowej datuje się od III dynastii (XXVII–XXVI w.) i tradycyjnie jest wiązany z imieniem Imhotepa. Większość utworów piśmiennictwa starożytnego Egiptu jest anonimowa (wyjątki to teksty biograficzne i tzw. nauki, związane z imieniem autora). Dzieła literackie uznane za wartościowe kopiowano przez stulecia i wykorzystywano jako materiały do nauczania w szkole; w każdym okresie historycznym istniał wzorcowy zespół tekstów o aktualnym znaczeniu użytkowym i propagandowym. Utwory piśmiennictwa starożytnego Egiptu dzielimy na 2 główne kategorie, związane ściśle z charakterem stosowanego pisma: piśmiennictwo monumentalne (teksty zapisywane hieroglifami) i piśmiennictwo użytkowe (teksty zapisywane pismem hieratycznym bądź demotycznym). Piśmiennictwo monumentalne to teksty o charakterze oficjalnym, starannie zredagowane i ocenzurowane, przeznaczone do uwiecznienia i związane miejscem zapisu lub przechowania ze świątynią albo grobem, i tym samym mające charakter przekazu sakralnego. Należą tu: utwory religijne — hymny, formuły ofiarne, zbiory tekstów rytualnych i magicznych dla zmarłego (Teksty piramid, Teksty sarkofagów, Księga umarłych), kompozycje teologiczne z grobowców królewskich Nowego Państwa (m.in. Amduat, Księga Bram, Księga Jaskiń); teksty religijno-propagandowe związane z wydarzeniami historycznymi, np.: autobiografie wysokich urzędników, protokoły i dekrety królewskie, teksty boskich wyroczni, annały dokonań faraona (m.in. stele: Kamose, Izraela, Taharki, roczniki Totmesa III), niekiedy w formie okolicznościowych poematów (opis czynów Ramzesa II pod Kadesz). Do piśmiennictwa użytkowego należą różne teksty o przeznaczeniu doraźnym, zapisane zwłaszcza na papirusach lub ostrakonach, związane głównie ze sferą profanum (wyjątkami są tu spisane na papirusach teksty rytualne, listy do zmarłych i modlitwy osób prywatnych); należą do nich: 1) teksty administracyjne — korespondencja urzędowa, dzienniki urzędowe (np. dziennik nekropoli tebańskiej), protokoły inspekcji, akta procesów sądowych, potwierdzenia odbioru, rachunki, listy obecności itp.; 2) teksty prywatne — listy, wiersze miłosne, modlitwy, zaklęcia magiczne itd.; 3) teksty rytualne i scenariusze przedstawień przeznaczone do odczytywania w trakcie ceremonii religijnych (np. Rytuał balsamowania, tzw. Papirus dramatyczny z Ramesseum itp.); 4) teksty o charakterze encyklopedycznym — podręczniki, zbiory zadań matematycznych, zbiory informacji i recept medycznych i weterynaryjnych, listy miast itp., oraz tzw. onomastykony zawierające zestawy najważniejszych informacji o świecie, uporządkowane wg różnych kategorii i pojęć; onomastykony były zaliczane przez Egipcjan do następnej grupy; 5) utwory literatury dydaktyczno-moralizatorskiej, czyli tzw. Nauki (albo „mądrości”), zawierające rady dotyczące zachowania się w różnych sytuacjach (m.in. Nauka Ptahotepa, Nauka Ani, Nauka Amenemope itd.); dostarczają informacji o etyce egipskiej, zawierają również refleksje filozoficzne o świecie i Bogu (słowo Bóg występuje w Naukach zawsze w znaczeniu ogólnym, głównie w liczbie pojedynczej); 6) utwory literackie — opowiadania, bajki, relacje z podróży, utwory poetyckie (m.in. Opowiadanie Sinuheta, Rozbitek, Podróż Wenamona, Pieśń harfiarza, Setne, itd.); były komponowane najczęściej w formie dwuwierszy z 2–3 akcentowanymi zgłoskami w wersie.