Bułgaria. Gospodarka

Bułgaria. Gospodarka.

Bułgaria należy do grupy słabo rozwiniętych krajów Europy — został zainicjowany proces reform i transformacji gospodarki; wartość PKB wg parytetu siły nabywczej wynosi 11,8 tys. dolarów USA na 1 mieszkańca (2007). Realizowany od 1990 program przechodzenia do gospodarki rynkowej (reprywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i komunalnych) wywołał typowy dla tego procesu kryzys ekonomiczny; okazał się on głębszy w Bułgarii niż w innych krajach Europy Wschodniej; zadecydował o tym niski poziom rozwoju gospodarczego, brak sektora prywatnego, słabość powiązań ekonomicznych z krajami wysoko rozwiniętymi oraz silne uzależnienie od państw RWPG, zwłaszcza ZSRR. Na załamanie gospodarcze wpłynęły również powtarzające się nieurodzaje w 2. połowie lat 80., a także emigracja ok. 310 tys. osób pochodzenia tureckiego (1989). Wojna o Kuwejt 1991 spowodowała naruszenie silnych dotąd kontaktów gospodarczych z rynkami bliskowschodnimi. Recesja dotknęła głównie przemysł elektromaszynowy, petrochemiczny oraz spożywczy; liczba bezrobotnych wyniosła ok. 420 tys., co stanowiło 12,2% ludności zawodowo czynnej. W gospodarce Bułgarii utrzymuje się nadal sytuacja kryzysowa, związana ze skutkami rozpadu dotychczasowego systemu społeczno-politycznego i zainicjowaniem trudnych reform gospodarczych. Dzięki nim udało się jednak w znacznym stopniu sprywatyzować handel, a częściowo także produkcję rolniczą i przemysłową. Udział w nim sektora prywatnego wzrósł w tym czasie do 58,8% (głównie za sprawą nowych, przeważnie małych firm). W 1997 80% użytków rolnych znalazło się w prywatnym posiadaniu. Jednak niedostatek kapitałów (do 1994 wartość inwestycji zagranicznych wyniosła tylko 467,2 mln dolarów USA) oraz znaczne zadłużenie kraju (ponad 14 mld dolarów USA) opóźniają wprowadzenie wielu reform, zwłaszcza w kapitałochłonnych działach przemysłu. W 1989–95 produkcja przemysłowa zmniejszyła się o 55%; 1995 przemysł wykorzystywał tylko 35,6% swych mocy produkcyjnych, dostarczając 32,6% PKB. Nie udało się przeprowadzić prywatyzacji wielkich przemysłowych firm państwowych oraz konwersji i restrukturyzacji przemysłu zbrojeniowego. W rolnictwie Bułgarii kryzysowe zjawiska przejawiają się m.in. zmianami w powierzchni oraz strukturze użytkowania gruntów; zmalała powierzchnia upraw tytoniu, sadów i winnic, natomiast wzrosły obszary zajęte przez bawełnę i ziemniaki. Zbiory wielu ziemiopłodów wyraźnie zmniejszyły się (zboża, tytoń, buraki cukrowe), m.in. na skutek redukcji nawożenia i nawadniania gruntów. Zmalała produktywność hodowli; katastrofalnie spadło pogłowie zwierząt gospodarskich (liczba owiec i świń zmalała 2,9 razy, a bydła — 2,7 razy). Obniżające się od kilku dziesięcioleci połowy ryb (ograniczające się obecnie niemal wyłącznie do wód przybrzeżnych i śródlądowych) zmalały ponad 4-krotnie. Lasy pokrywają ok. 30% powierzchni kraju, głównie w górach dostarczają ok. 4,8 mln m3 drewna (1997); pod koniec lat 90. rozwinął się stosunkowo znaczny eksport drewna do Turcji i Grecji. Intensyfikacja reform gospodarczych po 1997, w tym prywatyzacji i polityki finansowej zaowocowała wzrostem gospodarczym; 2007 Bułgaria została przyjęta do UE; od początku XXI w. PKB rośnie ok. 4–6% rocznie.

Przemysł.

Podstawową gałęzią gospodarki jest przemysł — wraz z budownictwem wytwarza 30% PKB (2005; rolnictwo i leśnictwo — 12%, usługi — 58%). Bułgaria nie jest zasobna w surowce miner.; wydobywa się gł. węgiel brunatny (zagłębia: Wschodniomarickie, Pernickie, Bobowdolskie), rudy cynku i ołowiu (Rodopy), miedź, sól kam. oraz niewielkie ilości rud żelaza, węgla kam. i ropy naftowej. W 2003 produkcja energii elektrycznej wynosiła 38,1 mld kW·h, w tym elektrownia jądr. w Kozłoduju — 41,6%, liczne hydroelektrownie 8,7%. W przemyśle przetwórczym największe znaczenie ma produkcja środków transportu, zwłaszcza taboru kol. (Sofia, Burgas, Ruse), statków (mor. w Warnie, rzecznych w Ruse i rybackich w Burgas) oraz ciągników, tramwajów i wózków akumulatorowych. W przemyśle elektromaszynowym dominuje produkcja obrabiarek (Sofia), maszyn górniczych (Pernik), włók. (Gabrowo), roln. (Ruse, Czirpan), maszyn liczących i biurowych; wśród innych gałęzi ważną rolę odgrywa przemysł elektroniczny (Burgas, Ruse, Płowdiw, Sofia) oraz chem., zwłaszcza petrochemiczny (Burgas, Plewen), produkcja nawozów sztucznych (Dewnia, Stara Zagora i in.), leków, kosmetyków oraz tworzyw sztucznych (Sofia i in.). Bułgaria zajmuje pierwsze miejsce w świecie w produkcji olejku różanego (Kazanłyk). Ważnym działem przemysłu jest metalurgia; huty cynku i ołowiu — w Kyrdżali, Płowdiwie i Sofii, huty miedzi — w Pridopie i Złaticy.

Rolnictwo.

W rolnictwie oprócz państw. i spółdz. kompleksów rolno-przem. występują gospodarstwa chłopskie, powstałe w wyniku parcelacji (od 1992) areału państwowego. Użytki rolne zajmują 5,3 mln ha (2002) pow. Bułgarii, w tym grunty orne 3,4 mln ha, łąki i pastwiska 1,7 mln ha, sady 0,2 mln ha. Sztuczne nawadnianie obejmuje ok. 20% pow. uprawnej. W strukturze zasiewów dominują zboża, gł. pszenica (30%, najważniejszym rejonem upraw jest Wyż. Naddunajska), kukurydza i jęczmień; 29% stanowią rośliny pastewne. Z roślin przem. (14%) uprawia się gł. tytoń (Rodopy Wschodnie, Niz. Górnotracka), słoneczniki (Wyż. Naddunajska, Niz. Górnotracka), buraki cukrowe (północna część kraju). Ważnymi działami rolnictwa są warzywnictwo i sadownictwo (pomidory, papryka, rośliny dyniowate, drzewa i krzewy owocowe — gł. jabłonie, śliwy i brzoskwinie) oraz uprawa winorośli (ok. 60% zbiorów służy do produkcji win). W Kotlinie Kazanłyckiej rozwinęła się uprawa roślin dostarczających olejków eterycznych, gł. lawendy, róż oraz mięty. W Bułgarii hoduje się owce (2,1 mln sztuk, 2004), trzodę chlewną (1,0 mln), bydło (0,7 mln), drób (14,8 mln), kozy (0,8 mln), ponadto konie, osły i muły. Rybołówstwo odgrywa niewielką rolę; do największych portów rybackich należą: Burgas, Warna oraz Pomorie.

Turystyka.

Ważnym działem gospodarki Bułgarii jest turystyka; 2002 Bułgarię odwiedziło 3 mln turystów zagranicznych. Głównym regionem turystycznym jest wybrzeże M. Czarnego; najważniejsze kąpieliska mor.: Albena, Złote Piaski, Św. Konstantyn (Drużba), Warna, Słoneczny Brzeg, Nesebyr, Pomorie, Burgas, Sozopol. W górach Riła, Rodopach i Bałkanach rozwinęły się popularne ośr. sportów zimowych, m.in. Borowec, Pamporowo. Liczne są uzdrowiska z wodami miner. (Momin Prochod, Chisaria, Bankia, Welingrad, Sandanski i in.).

Transport i łączność.

W Bułgarii dominuje transport kol. i samochodowy. W 2003 dł. linii kol. wynosiła 4,3 tys. km (3,9 km na 100 km²), w tym zelektryfikowanych 2,7 tys. km; dł. dróg kołowych — 36,7 tys. km (w tym ponad 300 km autostrad); 2002 zarejestrowanych było 276 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców. W przewozie towarów ważną rolę odgrywa transport morski. Nośność floty handl. wynosi 1,3 mln DWT (2005), przeładunek w portach mor. ponad 16 mln t. Główne porty mor.: Warna, Burgas; pozostałe porty (Bałczik, Nesebyr, Pomorie, Sozopol i in.) obsługują ruch kabotażowy. Głównym portem lotn. jest Sofia. W kraju jest w użyciu 4,8 mln telefonów komórkowych (2004).

Handel zagraniczny.

W handlu zagr. nie udało się Bułgarii odzyskać dawnych rynków w Europie Środkowej i Wschodniej, gdzie była lokowana znaczna część wysokoprzetworzonej produkcji przemysłowej. Wymiana handl. z krajami powstałymi po rozpadzie ZSRR została zredukowana do koniecznego importu paliw i surowców, które nadal są sprowadzane gł. z Rosji i Ukrainy. Bilans tej wymiany jest jednak dla Bułgarii zdecydowanie ujemny. Upadł handel bronią (prowadzony gł. z krajami arab.), dostarczający przed upadkiem systemu ok. 30% dochodów dewizowych kraju. Nałożone na handel z  nową Jugosławią międzynar. embargo przyczyniło się do pogorszenia warunków tranzytu i ograniczyło bułgarską wymianę handl. z zagranicą. Największy udział w eksporcie (11,7 mld dol. USA, 2005) mają: odzież, produkty rolno-spoż., wyroby hutn. i rudy metali, maszyny i urządzenia przem.; import (15,9 mld dol USA) obejmuje przede wszystkim maszyny i materiały dla przemysłów: elektromaszynowego, elektrotechnicznego i elektroniczny, paliwa płynne i surowce dla przemysłu chem. oraz surowce dla przemysłu lekkiego i jego wyroby. Główni partnerzy handl.: Włochy, Niemcy, Rosja, Turcja, Grecja.

Złote Piaski, miejscowość wypoczynkowa we wschodniej Bułgarii, nad Morzem Czarnym.