Bułgaria. Literatura
 
Encyklopedia PWN
Bułgaria. Literatura.
Z czasów panowania chanów protobułgarskich (VII–IX w.) pochodzą ryte w kamieniu napisy protobułgarskie w języku gr.; w końcu IX w., dzięki przyswajaniu ksiąg słow. stworzonych przez św.św. Cyryla i Metodego, rozwinęło się piśmiennictwo rel. w języku staro-cerkiewno-słow.; czerpiąc wzorce z Bizancjum, na przeł. IX i X w. piśmiennictwo starobułgarskie rozkwitło w Presławiu i Ochrydzie oraz ponownie (XIV w.) w Tyrnowie. Oprócz kazań, poezji hymnicznej, traktatów i tzw. zborników (zbiorów różnych utworów służących rel. pouczeniu) ważne miejsce w średniow. literaturze zajęły apokryfy, hagiografie, opowieści pouczające i heroiczne. Po podboju tur. (1394) tradycję piśmienniczą kultywowano w monasterach. W XVI w. powstały w Sofii nowe hagiografie; w XVII i XVIII w. gł. formą piśmiennictwa były damaskiny (zbiory pouczeń i kazań); najżywiej rozwijała się ustna twórczość ludowa. W okresie odrodzenia nar. (1762–1878) powstały zręby nowoż. kultury bułgarskiej; pierwszym przejawem świadomości nar. było zainteresowanie własną historią (Paisij Chilendarski). Walka Bułgarów o uniezależnienie się kult. od Greków i autokefaliczny kościół, a po 1856 — o zrzucenie panowania Turków, znalazła odbicie w literaturze; w 1. poł. XIX w., w okresie tworzenia podstaw świeckiej oświaty nar., pojawiły się pierwsze drukowane książki i podręczniki szkolne; zrodziła się publicystyka i wierszopisarstwo. Na dalszym rozwoju młodej literatury zaważyło coraz żywsze od poł. XIX w. zainteresowanie słowianofilstwem i rodzimą kulturą lud.; oparte na obcych, zwłaszcza ros., wzorach artyst. i bułgarskim folklorze powstały nowoż. gatunki poezji, prozy i dramatu, w których z żywej mowy lud. tworzył się język literacki. Jednocześnie z realizmem wystąpiły tendencje sentymentalno-romant.; najdojrzalszym świadectwem uczuciowości romant. stała się liryka Ch. Botewa. Po odzyskaniu niezawisłości polit. (1878) rozwinęła się dydaktyczna poezja i spokrewniona często z publicystyką proza realist.; uprawiali ją zarówno zwolennicy „odnowy moralnej” (A. Konstantinow), jak narodnicy (T. Włajkow) i socjaliści; w życiu lit. wybitną pozycję zajął obrońca tradycji, I. Wazow; walcząc o europeizację sztuki nar. w latach 90. przeciwstawili mu się moderniści skupieni wokół pisma „Misył”, którzy obrali orientację neoromant. (P. Jaworow, P. Sławejkow); drugie pokolenie modernistów po 1905 zwróciło się ku symbolizmowi (T. Trajanow, N. Lilijew). Na pocz. XX w. najżywiej rozwijała się proza wiejska, której najwybitniejszym przedstawicielem był Elin Pelin. W okresie międzywojennym (1918–44) awangardowy bunt tzw. wrześniowców, którzy w latach 20. chcieli złączyć odnowę sztuki z rewolucją społ., był krótkotrwały i wyraził się gł. w ekspresjonizmie (G. Milew); powojenny kult prymitywu i rodzimości ustąpił tendencji do ucodzienniania literatury; w liryce nastąpiło odkrycie powszedniości (E. Bagriana, A. Dałczew), w małych formach prozy dojrzał realizm psychol. (J. Jowkow), w powieści dominował historyzm, zabarwiony często ideologią nacjonalist.; w latach 30. zwalczał ją konsolidujący się obóz pisarzy antyfaszystowskich, w którym osobne miejsce zajęła komunist. lewica (Ch. Radewski). Po przewrocie komunist. (1944) uległa zerwaniu więź z międzywojenną tradycją i po 1950 nastąpił długotrwały okres realizmu socjalist.; rozrachunki z unifikacją literatury, podjęte w latach 60., znalazły wyraz w nawrocie do psychologizmu i moralistyki (B. Dimitrowa, E. Stanew), a także w renesansie historyzmu. Najznaczniejszym efektem lit. „odwilży” była bujnie rozkwitająca groteska (J. Radiczkow). Doktryny realizmu socjalist. nie odrzucano otwarcie, gdyż brakowało niezależnego obiegu literatury, a nieliczni pisarze emigr. (G. Markow) byli w kraju prawie nie znani; okres rozrachunków z totalitaryzmem rozpoczął się po 1989 (Dymitrowa, N. Georgijew).
Bibliografia
T. DĄBEK-WIRGOWA Historia literatury bułgarskiej, Wrocław 1980.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia